Lãnh Thổ Lãnh Hải Việt-Nam: 20251024 CDTL Biên Bản Bạch Thoại Paris 20 December 1973 D120

Mr. Le Duc Tho, Representative of the Government of the Democratic Republic of Vietnam
Phan Hien, DRV Foreign Ministry
Nguyen Dinh Phuong, Interpreter
Colonel Hoang Hoa
Pham The Dong
Tran Quang Co
Pham Ngac
Dr. Henry A. Kissinger, Secretary of State
Ambassador Graham Martin, American Ambassador to the Republic of Vietnam
Monteagle Sterns, Deputy Assistant Secretary of State for East Asian and Pacific Affairs
George Vest, Special Assistant to The Secretary for Press Relations
W. Richard Smyser, NSC Senior Staff
William L. Stearman, NSC Staff
Peter W. Rodman, NSC Staff
David A. Engel, State Department, Interpreter
Mrs. Mary Stifflemire, White House

[Omitted here are introductory greetings.]

Le Duc Tho: So the duration of our meeting today is short. I know that our meeting today is not certain that it will yield some result, because our time is short. And the problem is complicated. So I have traveled [Page 473] five days to meet you only one day. So you should understand that it is our desire to meet you.

Dr. Kissinger: I appreciate it very much.

Le Duc Tho: But to meet you and to come to some solution to the problem, I am always willing to meet you. But if I meet you and the situation becomes more serious, this is not something beneficial, this meeting.

Dr. Kissinger: I agree.

Le Duc Tho: Therefore in this time we meet we should push the situation in the better situation. But [since] last time when we met about the Joint Communiqué, there has been a set-back in the situation.

Now, please let me speak a few words, express to you some ideas. There are questions which I would like to present to you very clear, very explicitly.

Right after the signing of the Joint Communiqué, when we were leaving the conference room, I told you that the Joint Communiqué had been signed but probably you would violate it. I told you also that if you violated the Agreement then we would not stand idle and let you and the Saigon Administration do whatever you like. The situation in Viet-Nam has now developed as I predicted. Particularly the situation in South Viet-Nam has become extremely serious, as you are aware.

Whose is the fault? Therefore we should make it clear and make a clear difference between black and white, right and wrong. The situation in South Viet-Nam shows the war is still going on. There is not yet a day of peace here. We signed the Paris Agreement on Viet-Nam for the purpose of having peace, but actually there has not been peace. And there is no reason that when we sign the Paris Agreement to have peace then we continue the war. The cause of that situation is that the United States and the Saigon Administration which receives U.S. encouragement and assistance have violated almost all the provisions of the Paris Agreement when your signatures had hardly dried up.

I should frankly say that the signature you affixed on the Agreement and the Joint Communiqué have no longer any value. You never know to respect your honor and your signature. Your pledges are nothing but empty promises. All your fine statements about ending the era of hostility, normalizing our relationship and advancing towards friendly relations between our two countries, are mere hollow words. The dangerous developments of the current situation in South Viet-Nam are caused by the United States and no one else. After your failure in Viet-Nam you had to pull out all your troops from South Viet-Nam and to end your war of aggression in Viet-Nam, but you are still unwilling to fulfill your commitment to respect the Viet-Nam people’s fundamental national rights and the South Vietnamese people’s right [Page 474] to self-determination as well as your commitment to end your military involvement and your intervention in the internal affairs of South Viet-Nam. On the contrary, you still want to continue the practice of the Nixon Doctrine through Vietnamization of the war, and therefore you are pushing the Saigon Administration to refuse to implement any provision of the Agreement and to continue the war.

If now you do not give up your scheme which is the cause of the present serious situation in South Viet-Nam, if you continue to Vietnamize the war, if you continue to violate the provisions of the Paris Agreement and the Joint Communiqué, if so, then I wonder whether this meeting between you and I will bring about any result or it will merely be a hoax to deceive public opinion. Even if the meeting will give some result, I wonder whether the result will be materialized or it will be only again on paper as it happened after the signing of the Joint Communiqué. This is a very big question indeed, but I wonder if it is possible for you to give a correct and serious answer.

Throughout my negotiations with you until we signed the Paris Agreement and then the Joint Communiqué, you repeatedly told me that the objective of the United States was to end the war, to end the era of hostility, and to advance towards the normalization of relations between our two countries. I told you on many occasions, and when we signed the Paris Agreement with you, it was our earnest desire to see the Agreement scrupulously implemented and on this basis to establish normal relations with you and step by step to go forward to friendly relations between our two countries.

I would like to recall here the fact—probably you remember too—after the signing of the Agreement you proposed a visit to Hanoi. I accepted this proposal, only a few days after the signing of the Agreement, when our whole country was still boiling with hatred. This testified to our good will. But immediately thereafter you have not honored your statements and your signature. You have reversed everything. Then how can relations between our two countries be normalized? Therefore, I wonder whether the normalization of relations between you and us still remains one of your objectives. If it still remains one of your objectives, then what is the crucial factor that will lead to the normalization of relations? In our view, if normalization of relations is still a commonly desired objective, we think that the primary thing to be done is to correctly implement the Agreement, because this is the basis for the normalization of the relationship between our two countries.

Let me ask you, if the war goes on in South Viet-Nam, if your obligation to contribute to healing the wounds of war in North Viet-Nam is not fulfilled, how can the basis be laid for the normalization of the relationship? Therefore I am of the view that after the signing of the [Page 475] Agreement, in order to normalize our relationship, first of all you should scrupulously implement the Agreement. Above all there must be peace; there must be a ceasefire in South Viet-Nam; and you should fulfill your obligations to contribute to the healing of war wounds in North Viet-Nam. Only in this way can we shift to friendship in our relations.

On the contrary, if you continue to practice the Nixon Doctrine and to Vietnamize the war in South Viet-Nam, if you and the Saigon Administration, which you encourage and assist, do not correctly implement the provisions of the Agreement, then the South Vietnamese people have no other way than using every means to counter with the greatest determination the acts of war and the violations of the Agreement by the U.S. and the Saigon Administration and to get your side to strictly abide by the Agreement.

We will never stand idle and let you and the Saigon Administration do whatever you like. You have to bear responsibility for the consequences of the present serious situation. Your scheme will finally meet with failure once again. This is something inevitable. Whatever threat on your part cannot intimidate us. Of late you repeatedly sent aircraft to carry out air reconnaissance over North Viet-Nam and sent war vessels into our territorial waters. Your Defense Secretary also menaced us, but these threats are hackneyed to us.

Dr. Kissinger: We will have to get new speechwriters.

Le Duc Tho: Over the past 18 years you have intervened in and made an aggression against South Viet-Nam. You have threatened us both by words and by deeds. But you could not curb our firm will to fight for our just cause. We are not chicken-hearted people that you can intimidate. I told you that in the past, I tell you the same now, and I will tell you the same in the future.

Now we are facing only two paths. The first path is that you will continue to violate the Agreement, to practice the Nixon Doctrine through war Vietnamization, to support and encourage the Saigon Administration in making war in an attempt to wipe out the reality that there exist in South Viet-Nam two governments, two armies, two zones of control. If so, the situation there will prove more serious than ever, and finally he who sows the wind will reap the whirlwind. It is something certain. The army and the people of South Viet-Nam will never submit. They will devote all their energies to defend the Agreement and the achievements they have attained, and final victory will be theirs.

The second path is that you and the Saigon Administration will scrupulously implement the Agreement to end the war in South Viet-Nam. You will recognize the reality that there exist in South Viet-Nam two governments, two armies, two zones of control, and let the South Vietnamese people decide themselves their internal affairs in keeping with the Agreement and the Joint Communiqué.

[Page 476]

At the same time you should carry out your obligation to heal the wounds of war in North Viet-Nam.

For our part, we will scrupulously implement the Agreement and the Joint Communiqué. Only in this way can peace be restored and relations between our two countries be normalized. This is something that both of us wish for and that is beneficial both to you and to us. I think this second path is the wisest, the best way. How the situation would develop depends on your choice.

I have finished.

Dr. Kissinger: I was glad to note from the Special Advisor’s comments that his perspective on events has remained as unilateral as ever. And of course it will not surprise him that our perception of what happened after the Agreement is somewhat different. I confess I became a little uneasy during our negotiations last year when the Special Advisor did not want to use the words “will observe” the agreement in Laos on the theory that North Viet-Nam had of course always carried out the 1962 agreement strictly. I was afraid the same thing was going to happen in South Viet-Nam.

Let me speak first about the relations between the Democratic Republic of Viet-Nam and the United States. First, as I have often said to the Special Advisor, the United States would like to normalize its relationships with Hanoi. But we do not believe that this is a favor that the Democratic Republic is extending to the United States. It is either in our mutual interest or it will not happen. So we continue to be ready to normalize our relationship, we believe it is in the interest of both of our peoples, and we hope that the objective conditions to achieve this will come about.

Now, as for the specific conditions in South Viet-Nam, the Special Advisor says that the United States is Vietnamizing Viet-Nam. That is a strange criticism to make. It is true we want to turn over responsibilities to the Vietnamese. But whatever we have done has been strictly within the terms of the Agreement. The United States has replaced military equipment on a strictly one-to-one basis as provided for in Article 7. But the difficulty has been that since the first day of the Agreement there has been a consistent violation by the North Vietnamese side of Article 7, of Article 15, of Article 20, and of many other provisions of the Agreement.

During our talks in June the Special Advisor pointed out to me that all the movements we were observing concerned civilian goods, and I pointed out to him that for us it was very difficult to believe that Article 7 was being carried out when civilian goods were so valuable that they were being transported in tanks. Besides, we have found that the civilian goods that were being so transported . . . that the vehicles in which they were being transported were making the trip only once. [Page 477] They never seemed to go back to get more merchandise. And some of it seems to be transported inside artillery pieces, which is an inefficient means of transportation.

So our observation is that there has continued to be a very great increase of military forces, in serious violation of the Agreement. And naturally we ask ourselves what the purpose of these forces is. When we spoke of returning to their native land, we thought of moving north, not south. And this creates the impression to us that the Democratic Republic is planning military pressure.

The Special Advisor knows also that the provisions of Article 15 have never been observed. He also knows that the demarcation of zones of control has never been carried out.

I do not want to go through the whole Agreement, but I cannot accept the proposition that it is the United States side and the Saigon Government which have violated basic provisions of the Agreement. If the United States has resumed some reconnaissance activities in recent weeks, it is precisely because the United States cannot accept any pressure such as has been implied by some of the statements of the Special Advisor here. We have enough experience with each other to know that military pressure cannot work and always produces a response.

We will not bring pressure on you, and we are confident that when you look back on the history of our dealings with each other you will not want to bring pressure on us.

The Special Advisor pointed out that we have two choices: to bring about peace in Indochina, or to have a continuation of the state of warfare. But really we have only one choice. Warfare has been tried for 10 years and it will be no more successful in the future than it has been in the past. So we must try to bring about peace.

Le Duc Tho: But how can we bring about peace?

Dr. Kissinger: The Special Advisor said that we should try to bring about a ceasefire, the healing of war wounds, and implementation of the Agreement. We agree with these objectives. And so the Special Advisor and we, who have surmounted many difficult problems, should look at it from the point of view of how we can bring about a turn in the direction of peace in Indochina. And it is with that attitude that I have come here for a preliminary exchange of views.

Ambassador Martin’s feelings have been very much hurt by what you said to him, Mr. Special Advisor.2 He is very sensitive. [Le Duc Tho [Page 478] smiles] But he is one of our best men, and anything we do that is in a common interest he will do his best to implement.

Le Duc Tho: [laughing] He has done his best recently, to bring about very serious developments in this situation.

Dr. Kissinger: I think you misjudge him completely. But of course our belief is that you have brought about the serious developments, quite frankly.

Le Duc Tho: [laughs] Please finish your speech.

Dr. Kissinger: I have finished what I wanted to say at this moment.

Le Duc Tho: If now we review the situation since the conclusion of the Agreement, we should seriously tell that after the signing of the Agreement if the war continues in South Viet-Nam it is because the Saigon Administration with U.S. encouragement and assistance sticks to making war and continues to make war in South Viet-Nam. This is the real cause. The Agreement is aimed at ending the war. But if after the signing of the Agreement the U.S. and the Saigon Administration which received your encouragement and assistance, if they continue to make a war, then no peace will be possible. Because the Saigon Administration with your encouragement and assistance have launched continuous military activities, and this is known to the whole world. And I have told you that in the face of such a situation we will not stand idle and let the Saigon Administration do whatever it likes. And in the past, the U.S. had great huge quantities of troops and armaments in South Viet-Nam and we fought against you. There is no reason now that with the Saigon Administration alone, the Provisional Revolutionary Government will stop fighting against the Saigon Administration.

Dr. Kissinger: That is what we think too. We think the Revolutionary Government and your government is fighting against the Saigon Government—but not because our side is starting it. We think your side is.

Le Duc Tho: You have reversed the facts. I wonder if you speak what you are really thinking.

Dr. Kissinger: What I am really thinking, Mr. Special Advisor, is that 86,000 people have moved south since January.

Le Duc Tho: Now I can tell you, if we continue this course of talking, I can speak to you for months—how you have introduced troops and equipment, what quantity of armaments, of tanks, of planes into South Viet-Nam, and how many million dollars you have been spending to maintain the Saigon troops. I will not continue now; I will give you some documents.

You say that you have been replacing armaments on the basis of one-to-one, piece for piece, but who has controlled it? Therefore I think that the principal, the fundamental cause of the situation is that if there is no peace in South Viet-Nam no other problems will be solved.

[Page 479]

Dr. Kissinger: May I say one personal thing to the Special Advisor?

Le Duc Tho: Please.

Dr. Kissinger: It is a pity that we deprived the Norwegians of our dialogue, because we could have had a fascinating debate at the Nobel Award, absolutely unique in the history of that ceremony. [laughter] Mr. Special Advisor, it is obvious . . . or did I interrupt you, Mr. Special Advisor? I don’t want to interrupt your train of thought.

Le Duc Tho: I have not yet finished.

Dr. Kissinger: Excuse me. Please.

Le Duc Tho: Because the situation is that the war is going on and you are introducing armaments and war material to encourage the Saigon Administration to continue the war. In such a situation how can we stand idle? While you are not implementing the Agreement and you are demanding us to respect the Agreement and to let the other side violate the Agreement, it is something unacceptable. Therefore I think that now that [on] the question to be settled in order to ameliorate the situation in South Viet-Nam, you are right when you say that there is only one choice to make. I think also that there is only once choice. But I can frankly tell you that this way does not completely depend on us.

Now one question arises to be put before you. This question is whether the United States and the Saigon Administration really want to engage in the path of peace. I think that if really you want to choose this path, I think it would be easy to settle. But this cannot be expressed only in words but it must be materialized by concrete acts, by deeds. And I think that only in this way can we go forward toward the normalization of relations. We have no other desire than the recognition of the reality written down in the Agreement, the reality that there exist in South Viet-Nam two governments, two armies, two zones of control. Therefore we should create conditions for peace. And I am also of the view that only in this way can we bring about the normalization of relations between the United States and the Democratic Republic of Viet-Nam. And you are right when you say that the normalization of relations between our two countries is beneficial to both of us—to the United States and to the Democratic Republic of Viet-Nam.

Now please imagine that if the war goes on in South Viet-Nam and the United States will continue to assist the Saigon Administration in making war, and we, the DRV, we will have to continue to aid the PRG, and you know that we will not yield to you. We only submit to peace only, but we are determined to make war if need be. It is something very clear and evident. Therefore our view is that only in peace can other problems be solved. And then there will be conditions to facilitate the normalization of relations between our two countries. And then your contribution to healing the wounds of war will be beneficial [Page 480] to the United States and to the Democratic Republic of Viet-Nam, and only then can we usher in a new period.

And if the war goes on where will we arrive at? But if the Saigon Administration, with your encouragement and assistance, continues the war in an attempt to wipe out the reality of two governments, two armies, two zones of control in South Viet-Nam, then we are determined to counter these maneuvers and we are obliged to make the Saigon Administration give up these objectives. We have been fighting over the past 18 years, we have been fighting against U.S. aggression for 18 years, and if we count also our struggle against the French colonialists, it is about 28 years now.

Dr. Kissinger: It has almost become a habit with the Special Advisor to fight. The Special Advisor has become so used to fighting that he finds it difficult to imagine peace.

Le Duc Tho: It is not true. We sign the Agreement with the purpose of having peace. You know that we have been at war for 25 years. There is our desire to have peace. That is the reason we signed the Agreement and this is the aspiration of our people. But our people have also another desire, an aspiration: our people will be determined to fight back against whoever wants to oppress our people, to subdue our people. Therefore once we are faced now with one problem—what to do to achieve peace. We have to discuss this.

Dr. Kissinger: I agree.

Le Duc Tho: And we should also discuss what to do to create conditions for the normalization of relations, and, as you said, to create objective conditions for the normalization. I don’t know what you have in mind when you say “I agree.”

Dr. Kissinger: It is just that I have learned from the Special Advisor that everything depends on objective conditions and not on subjective belief.

Le Duc Tho: But I want to know what you mean by the objective conditions.

Dr. Kissinger: Remember the Three-Point Elaboration by the Special Advisor?

Le Duc Tho: I do.

Dr. Kissinger: Are you finished?

Le Duc Tho: I have.

Dr. Kissinger: Mr. Special Advisor, in all seriousness, you have fought 25 years very heroically, as I have often said to you, and you know that while we sometimes joke with each other there is a great deal of respect on our side. No one has earned the right to peace more than the people of Viet-Nam, North or South. If our objective is peace, and if we are serious about it on both sides, and if our objective is to [Page 481] end acts of war, we can find a way of doing it. If our objective is, however, just to gain a pause in our struggle and to improve our tactical situation and to gain tactical advantages, then neither of us can succeed. We have proved that to each other now for over 10 years. We know you will not yield to pressure. You have proved that through a long and distinguished history as a people and you have proved it through an enormously courageous history in the last generation. And in our own complicated way, we also will not yield to pressure. So if either side brings pressure, the other will resist.

Le Duc Tho: But who is making pressure? Who continues the war?

Dr. Kissinger: It is our impression, Mr. Special Advisor, that you have not observed the military provisions of the Agreement for one day since it was signed. I don’t want to be insulting, but this is our impression. And that produces the objective tendency of pressure.

Le Duc Tho: [laughs] But I wonder if the objective pressure comes from your side.

Dr. Kissinger: The Special Advisor spoke about the introduction of war matériel. We have been prepared to deploy the teams, but it has been the other side that has not permitted the establishment of checkpoints. The Special Advisor said that the United States and its allies should respect the zones of control. Let me say first that we are prepared to do this, and to encourage it, and we believe that the Saigon Government is also. We should use the existing machinery to bring that about. We are prepared to bring about a strict observation, to encourage a strict observation of the ceasefire.

As regards the objective conditions for normalization of relations between us, when the Agreement is observed, including Article 20, all other problems will solve themselves very easily. And then all the objectives we have set for ourselves for normalization can be achieved.

One of the problems that concerns our families is better cooperation for the missing, for the finding and accounting for the missing in action.

So this is our present thinking, and I wonder if the Special Advisor has some concrete proposals which he might like to put forward, and if he also might be willing to consider a five-minute break.

Le Duc Tho: Please.

[The plenary meeting recessed at 10:55 a.m. After approximately five minutes, Secretary Kissinger, accompanied by Graham Martin and David Engel, walked down the corridor to meet privately with Le Duc Tho and Phan Hien. The private meeting, which lasted about 50 minutes, went as follows:]

Dr. Kissinger: If you are genuinely interested in the delineation of the zones of control and in stopping the fighting, we can arrange this. [Page 482] We can do it through direct talks between the DRV and Saigon, and we can use our influence. Then we can use the existing machinery. But if all you are interested in is tactical maneuvers, neither of us can fool each other. We know each other too well. Or maybe you can fool me, but I certainly cannot fool you.

Le Duc Tho: If peace is to become an objective for both sides, there will be no tactical maneuvers.

Dr. Kissinger: I agree.

Le Duc Tho: But if you engage in tactical maneuvers you cannot ask us to stop fighting.

Dr. Kissinger: The same thing is true the other way around. It is true for both sides.

Le Duc Tho: That is right.

Dr. Kissinger: But seriously, Ambassador Martin is a very serious man. His judgment is that if you are interested in peace and zones of control, this can be achieved. Some progress can be made if we restrict our topics to those issues. If you are concerned about U.S. war materials and you are prepared to have inspection on your side, we are prepared to live strictly by the terms of the Agreement.

Le Duc Tho: If one wants to solve the situation in Viet-Nam, what is the crucial question? You have turned the two questions upside down by putting the questions of the introduction of war materials and zones of control first before the ceasefire. This cannot be achieved. And the crucial question, as I have said, is that of a ceasefire and the strict implementation of all ceasefire provisions of the Agreement. That is, first, to end the war and then to discuss zones of control.

Dr. Kissinger: Can we be specific? You emphasized strict observance of the ceasefire. What do you mean?

Le Duc Tho: We should stick to the provisions of the Agreement and the Protocols which are clearly stated. If these provisions are not respected, how can we have peace? After the ceasefire each side will remain in its zone of control. This is specified in the Agreement. Only then can there be control and the deployment of the teams.

Dr. Kissinger: I don’t exclude that approach, but taking account of this difficulty; we are prepared to discuss your ideas today on how the ceasefire can be established, keeping in mind some provision for the temporary delineation of the zones of control and then going toward permanent teams. But I agree with you about ceasefire as the principal objective.

Le Duc Tho: But can the ceasefire be achieved immediately? We signed the Joint Communiqué specifying a ceasefire within 24 hours, but the Saigon side continued the fighting. The same thing happened after we signed the Agreement. This has caused a great deal of mistrust.

[Page 483]

Dr. Kissinger: My impression is that even after the ceasefire last time there was a very significant reduction in military activities for some months. But last time we confused the issue by introducing lots of extraneous circumstances that created a great deal of suspicion and bad feeling on both sides and affected everything else. So if now we concentrate on more limited subject matter and discuss procedures which would bring about a sense of participation by those parties who have to implement the Agreement, then we can be more successful.

Le Duc Tho: First, about the South Viet-Nam problem. To have peace you must first observe a ceasefire in keeping with the Agreement and Protocols. I think we should limit ourselves to this problem first of all. When the ceasefire is effective it will create a favorable atmosphere and there will be no more clashes. The parties will discuss the questions of delineation of zones of control and how the teams will be located.

Dr. Kissinger: But how can you determine a ceasefire if there is no concept of zones of control?

Le Duc Tho: Under the Agreement and Protocols the forces remain in place in the zone under their control. You remember when we were still at war with each other there were occasional truces which lasted for a few days. The question is, do you really want a ceasefire? If so, a ceasefire can be effective. Then the control teams will be deployed. The zones of control are already clear except for some contested areas. If both sides have the common desire for a ceasefire, a ceasefire will be possible. But if you indulge in only tactical maneuvers, the fighting will go on.

Dr. Kissinger: You too.

Le Duc Tho: That is right. But the prime question is, will Saigon want to do this? It was clear after the Agreement was signed that Saigon did not want to do this. The restoration of peace will be beneficial to all.

Dr. Kissinger: I agree.

Le Duc Tho: Suppose there were peace in South Viet-Nam, then you could devote money that you have been spending for arms to build your economy. Our relations can be different.

Dr. Kissinger: I agree.

Le Duc Tho: That is the path we want to follow, but we wonder whether you and Saigon will follow the same path. There still remains distrust between you and us which was caused by past developments. So you should prove your desire to follow that path and go toward normalization of our relations.

Dr. Kissinger: If you are genuinely interested in a ceasefire which would lead very rapidly to the delineation of zones of control, if we set that as the principal objective and we do this with the full participation of those who have to implement it, it can be achieved. I agree [Page 484] with your perspective. We should concentrate on reconstruction instead of war, normalization instead of conflict. We will sincerely cooperate in this effort.

Le Duc Tho: I have told you this many times. Your visit to Hanoi was an expression of our intention. To our regret this could not have been achieved this year. I think that looking at the general world situation, ending the war in Viet-Nam is in conformity with the aspirations of the world’s peoples.

Dr. Kissinger: I agree.

Le Duc Tho: So what shall we do now? If we fail again for the third time, the fighting will continue. We have a Vietnamese saying, “Twice yes, but not a third time.” There can be breaches of faith on two occasions but not a third time. We have already had two experiences with the Agreement and with the Joint Communiqué. If we can’t settle now, it will be impossible. The distrust between us is already serious. If there is a third time it will be complete. You should start taking steps and we will see. You have not yet started, so how can we see?

Dr. Kissinger: Mr. Special Advisor, we honestly believe—and I tell you this in our small group—that we have been deceived. So the serious problem of distrust exists on our side also.

Le Duc Tho: We always feel we have been deceived.

Dr. Kissinger: You may have a real problem there, your perception of reality. I must say we have made progress in five years. You threaten us now in a much nicer way than previously.

Le Duc Tho: How can I threaten you? How can we exert military pressure on you?

Dr. Kissinger: What should we do. Do you have a concrete proposal with you? I think so.

Le Duc Tho: I have come here just for one day according to our agreement. So that is all I have to say. Speaking concretely, what can we settle now?

Dr. Kissinger: We shouldn’t go through the same process as last time, where we had three-cornered negotiations for two months. I think the following things can be done: first, an immediate reduction of hostilities and, second, achievement of a permanent ceasefire coupled with the delineation of zones of control. We could both use our influence to move to a reduction of hostilities. Then I would like to send Ambassador Martin back to Saigon to get ideas of how a permanent ceasefire can be worked out using existing machinery. Then I will have him come to Washington for full discussions with me. Then we will give you our ideas on how to proceed. But I can agree with you now that that is a desirable and obtainable objective and it shouldn’t take too long.

Le Duc Tho: You speak of reduction of hostilities. This surprises me. Now there are only two possibilities—either we stop the fighting [Page 485] or we continue to fight. The Agreement and the Joint Communiqué have fixed the ceasefire. In South Viet-Nam they have to discuss and implement the ceasefire provisions of the Agreement and deploy teams to ensure a ceasefire and the delineation of the zones of control. The ceasefire is first, then they can discuss delineation. Not the reduction of hostilities, but a ceasefire.

Dr. Kissinger: Maybe I did not make myself clear. Until we have a complete ceasefire, both sides should exercise restraint informally. But if that bothers you, we can forget it.

Le Duc Tho: We are here to discuss the modalities of a ceasefire. If a ceasefire is the desire of both sides, it will be attainable. Immediately after a ceasefire and the control machinery is in place, we can discuss zones of control.

But another problem is the problem of the release of political prisoners. I think we should discuss just these two problems. As for the others, we will let the National Council solve them.

Dr. Kissinger: I agree.

Le Duc Tho: Discussion of these two questions is practical. Let us see what we can solve. After a ceasefire there must be implementation of democratic liberties. As far as North Viet-Nam is concerned, I raise only two points. First, after the ceasefire your reconnaissance should stop.

Dr. Kissinger: I agree.

Le Duc Tho: It should stop even before, because the DRV is a sovereign country. But the main problem is that of healing the wounds of war. This has to be done in order to normalize our relations and it is in our mutual interest. So let us realistically discuss these questions. I agree with you on procedures for discussions: let the two South Vietnamese parties discuss the details. You will have a responsibility for Saigon to carry out the agreements that we will reach, and we have the same responsibility toward our allies. This will avoid the complicated procedures of last time signing the Agreement and the Joint Communiqué, etc. There are many problems in the Agreement, but let us concentrate on these problems.

Dr. Kissinger: I think we should avoid discussion of any political problems. It will open up all the problems of last time. How should we use our time today?

Le Duc Tho: The morning is almost over. In the afternoon we have only two hours. I don’t know how you intend to proceed.

Dr. Kissinger: I have the impression you have brought another paper with you.

Le Duc Tho: No, because you said we would meet for only one day. I know you have a lot of work to do. I told you that we should have a meeting over several days.

[Page 486]

Dr. Kissinger: With the Middle East negotiations, I only have one day. I appreciate the great courtesy of the Special Advisor in traveling for five days for a one-day meeting. I consider it a sign of good will.

Le Duc Tho: I wish to recall that on the 19th the PRG released the last American they were holding. That is one day before our meeting.

Dr. Kissinger: I appreciate that. I had meant to refer to it.

Le Duc Tho: I am not talking about tens of thousands of political prisoners in South Viet-Nam but only of the 5,000 that Saigon promised to release but has not released yet, and especially the detention regime in South Viet-Nam. I read the report of Branfman to the House of Representatives which was a complete report of detention conditions.3 He said there were 200,000 political prisoners. He spoke of tortures, etc. This is intolerable. We cannot ignore it. It is a violation of the provisions of the Agreement. I don’t now say that all these should be released. I am just now talking about an improvement of detention conditions. You promised this. I am taking advantage of Ambassador Martin’s presence here since he is going to return to Saigon in a few days. Let us see what results there are. It is a humanitarian question.

Ambassador Martin: As you recall, Secretary Kissinger told you in June that he would instruct me to make a special point of the prisoners when I am in Saigon. As always, I carried out his instructions. I found that Saigon was willing to proceed with the exchange of 5,000 prisoners. I don’t know what happened. Perhaps you do. There was never agreement on the points of return.

Le Duc Tho: There was no problem on points for return.

Ambassador Martin: Apparently your people in the Four-Party and Two-Party Commissions have not yet received their instructions. But you talked of the Branfman report. Also Don Luce and Cora Weiss4 have recently visited the DRV and the PRG zones of control. Perhaps it is thought that this is a good way to propagandize your charges. But these charges are almost wholly without any foundation. Concerning the numbers, we both know that is not true. What does concern me is that these activities of Branfman, Weiss and Luce will make it extraordinarily difficult for Secretary Kissinger to move on the question of economic aid for the DRV.

Le Duc Tho: My reply could be very long. There are many reports on the numbers of people being detained. The conditions of detention are obvious, not as you say. But I will give you documentation of this. Any man of good conscience must judge it intolerable.

[Page 487]

Dr. Kissinger: As I understand it, your concerns are ceasefire, the delineation of the zones of control, and the 5,000 prisoners. I suggest that since I must leave in a few minutes we meet again at 2:00 to discuss concretely how to proceed, and also perhaps discuss Laos and Cambodia—since I don’t want to offend the Special Advisor and I know you would be offended if we did not cover that even briefly.

Le Duc Tho: It is your constant concern.

Dr. Kissinger: In 1939, the German Ambassador in London told Churchill, “The next war will be different because we will have the Italians on our side.” Churchill said “That is only fair, since we had them on our side during the last war.” I want to suggest to the Special Advisor that since you have had Sihanouk for three years, maybe you should give him to us for three years. Why don’t you think about it for this afternoon?

[The private meeting ended at approximately 11:55 a.m. and Dr. Kissinger’s party left the Hotel Majestic.]

[The formal meeting reconvened at 2:15 p.m.]

Resumption of Formal Meeting

Dr. Kissinger: Tomorrow I have to deal with three Arab countries as well as your allies.

Le Duc Tho: And also I am told that Syria will not attend.

Dr. Kissinger: That’s right, only two Arabs.

Le Duc Tho: It will be easier than the Vietnamese [laughter]. It will not take five years to solve.

Dr. Kissinger: We hope that those parties don’t fight as obstinately as the Vietnamese. [laughter]

Le Duc Tho: This morning at our private talks we have exchanged views on a number of questions. [Tho takes out paper.]5

Dr. Kissinger: See, I knew he had another paper!

Le Duc Tho: I am always prepared. [Pointing to Dr. Kissinger’s briefing book.] You have a file even thicker than mine.

Dr. Kissinger: True, but that is all your misdeeds, while you have only a proposal.

Le Duc Tho: We have a very thick record of your misdeeds.

Dr. Kissinger: Of my misdeeds?

Le Duc Tho: Of your responsibility. [laughter]

Dr. Kissinger: Of my misdeeds. Perhaps the Special Advisor will give me the file when I write my autobiography.

[Page 488]

Le Duc Tho: At this meeting with you, my intention is to review the general situation, and to find out measures which will ensure the strict implementation of the Agreement and the Joint Communiqué. And on the basis of the strict implementation of the Agreement and the Joint Communiqué we will shift to a new period to end the period of hostility.

Please now, let me raise the questions we are faced with, questions that we have to settle in keeping with the Agreement. These questions are concerning all the four parties, and the responsibility to implement the Agreement and the Joint Communiqué is the responsibilities of all the four parties. I will raise problems concerning North Viet-Nam, then problems concerning South Viet-Nam, to facilitate measures.

Now what problems concern North Viet-Nam? I think there are two. First, U.S. air reconnaissance activities over North Viet-Nam. I think that in this connection there is nothing to agree upon now because this is a question we had agreed upon previously. You should now put an end to these air reconnaissance flights over North Viet-Nam, because these actions are in violation of our sovereignty and in violation of all principles of international law. I think that those air reconnaissance flights must be ended.

Now the second problem is your responsibility with regard to Article 21. It is also a debt you have to pay to us after so many years of destruction of our country. The payment of this debt is beneficial not only to us but to you, because it will lead to the normalization of relations between our two countries. And it will redeem to some extent the honor of the United States, and to recompense to some extent the destructions caused to our people. But so far I have noted that you are procrastinating on these questions and you are putting political conditions for bargaining. This is contrary to your commitment that the U.S. contribution will have no political conditions attached. Therefore I think there is no reason for you to prolong this question because almost everything has been agreed upon on this problem.

The other day you said that the Joint Economic Commission should resume its activity. But since everything has been agreed, so if the Commission resumes now it is for signature of the documents. Therefore I think that if the Joint Economic Commission is to resume its work it is for the purpose of concluding the documents.

If you drag on all the questions and delay the implementation of the Agreement, no basis can be laid for normalization of the relationship. I think even if in his term, if President Nixon does not carry out his obligation, I think that for a future President we will insist upon the fulfillment of your obligation.

These are two questions concerning the Democratic Republic of Viet-Nam. The following questions concern South Viet-Nam.

[Page 489]

First, I think it is of paramount importance to observe the ceasefire and to implement all provisions of the Agreement and the Joint Communiqué concerning the ceasefire, and the Protocols concerning the ceasefire. If the war goes on in South Viet-Nam, then the normalization of relations between us is impossible, and no other problems can be solved if the war goes on. If the Saigon Administration which received your encouragement and assistance accepts the ceasefire, then the South Vietnamese People’s Liberation Armed Forces will be prepared to stop fighting. The army and the people of South Viet-Nam have no reason at all to continue the war. On the contrary, if the Saigon Administration continues the war with your encouragement and assistance, as I told you this morning, we have no other way to do it. Our people in South Viet-Nam will be determined to fight back, and defeat will certainly be on the side of the Saigon Administration which receives your support.

So the developments of the situation in South Viet-Nam depend on your side.

Now, for the second question. The second question, an important one, is the question of U.S. military personnel disguised as civilians left behind in South Viet-Nam by the United States. You undertook that you would pull them out within 10 months, the greater part of them, and within one year all of them. Now nearly that year is drawing to its close and the U.S. personnel still remain in South Viet-Nam in great numbers. To our knowledge, as we have informed you in our message to you, the number is over 20,000. In your message addressed to me you said this number was only 4,000. But for that much, for 4,000, there is no justification for their remaining in South Viet-Nam after the time limit that they would be withdrawn.6 In your last message you linked this question of U.S. personnel with the so-called question of North Vietnamese troops.

Dr. Kissinger: With the so-called question, or the so-called North Vietnamese troops?

Le Duc Tho: [laughs] You can call this question as you like. I think if you pose the question in this way it is incorrect. I do not like to elaborate on this point because I have dealt with these questions at length throughout our five years of negotiations. So you should now abide by the understanding, your commitment with us.

[Page 490]

The third question, the illegal introduction of armaments into South Viet-Nam. I have spoken about this question this morning.

Dr. Kissinger: What question?

Le Duc Tho: Illegal introduction of armaments into South Viet-Nam.

Dr. Kissinger: From the north?

Le Duc Tho: From Washington.

The third question is the question of Vietnamese civilian personnel captured in South Viet-Nam. I have spoken about this question at length too.

Dr. Kissinger: Oh yes.

Le Duc Tho: So I think I have nothing to add on this. I will give you documents about the number of the political detainees and about the prison regime in South Viet-Nam.7 I think that you should also implement your pledges to me in this connection.

As to the missing-in-action, I think that both of us should implement this provision. But I have an idea about this question, that you are unwilling to return the alive people, but you insist upon the return of the dead.

These are urgent questions which need solutions. As to the political problems of South Viet-Nam, these are also questions which we should discuss and come to an agreement, and the two South Vietnamese parties will also discuss them and implement them—the democratic liberties, the National Council of National Reconciliation and Concord, the question of general elections.

Finally, there is another question, the budget of the ICCS. I thought that the troop withdrawal would be completed within 60 days of the signing of the Agreement and the political problems of South Viet-Nam would take 90 days after the signing of the Agreement, and then the ICCS would have been dissolved and no longer exist. But now the existence of the ICCS is prolonged and the expenditure incurred by the ICCS is too big. Besides, the amount you have raised about the annual expenditures of the ICCS is $35 million U.S. dollars a year. So each signatory party will have to contribute $8 million per year. We ourselves, we cannot afford such an amount. Because frankly speaking we can’t afford such an amount, let alone the PRG. How can it afford to produce such a great amount of money? So I think now that the United States will pay all of the expenditures of the ICCS.

Dr. Kissinger: Are you offering that as a concession? Well, I tell you, if we pay the expenditures we want a written understanding that the Hungarians and Poles have to do what we tell them. We thought [Page 491] they had voted with you because you had paid for half and those were the two that you owned.

Le Duc Tho: Frankly speaking, Mr. Secretary, it is impossible for us to give money indefinitely for the ICCS for an unlimited time. It is an unbearable burden for us.

Dr. Kissinger: I am amazed when I consider how much devotion the Special Advisor gave to that section, Chapter VI. I can tell you gave more thought to that than to almost any other Section. Certainly longer than any other Section.

Le Duc Tho: It is an impossible burden. It does not mean that we do not want the activities. You will lend us money then and you will deduct the money from the contribution for the healing of war wounds.

Dr. Kissinger: There is a provision in here drawn from the Prussian Constitution of 1864, that if the new budget is not agreed to, the old one continues.

Le Duc Tho: That is true, but even the old budget is impossible for us to pay this.

Dr. Kissinger: I understand. We will look into that and we will give you our views.

Le Duc Tho: Frankly speaking, when I negotiated with you this question I did not think that the amount of money was so big. If I had an idea of the amount of the money to be spent, I would have proposed that the U.S. cover all the expenses. But it is a big amount for us. And in the meantime you do not carry out the provisions on the U.S. contribution on the healing the war wounds, and in these conditions it is impossible for us. In particular, the PRG, they have no money.

Dr. Kissinger: It has no taxation base. [laughter on both sides.]

How is Madame Binh?

Le Duc Tho: She is now in the Soviet Union. It is one question I raise to you in a very frank way.

Dr. Kissinger: Mr. Special Advisor, I recognize that this does present difficulties. I will look into it as soon as I come back to Washington. We will approach it in a positive spirit, and I will let you have my views.

Le Duc Tho: Time is short, and I have a number of questions. We have to see which questions we can solve, which questions should be settled first and which questions should follow. So I have just raised the questions. Please now let me know your views and we shall see how we should proceed.

Dr. Kissinger: Mr. Special Advisor, I appreciate the spirit in which you have spoken. And I want to add again to what I said this morning, to repeat again what I said this morning. We both really have only one choice, and that is to make peace. And that will be our attitude.

[Page 492]

I appreciate also that the Special Advisor mentioned the list of topics that concern him but put emphasis on those that are susceptible of relatively rapid solution.

First, on reconnaissance—among the issues that concern the DRV and the U.S., that is between ourselves—reconnaissance in the context of a ceasefire in which also the problem of infiltration is taken seriously will be no problem.

As for Article 21, I believe that as our work progresses here we can arrange a resumption of the Commission.

Now the Special Advisor also mentioned a number of issues that concern South Viet-Nam. One of the complaints I may make about the Special Advisor is that he always gets his allies incensed against me and they come to see me about the 24,000 military personnel that are in South Viet-Nam. We never send our allies in to complain against him.

We don’t have 24,000 military personnel; we don’t even have 4,000 military personnel. We have 4,000 Americans, most of whom are civilians permitted by the Agreement. As for the illegal introduction of war matériel, what makes it illegal, Mr. Special Advisor, is that you have refused to establish checkpoints, which therefore makes everything appear illegal. But the solution is to establish checkpoints, which is in your power to have established. But I really think your intelligence information about that is wrong, is very poor, because we have no people engaged in combat or paramilitary activities.

That leaves three problems which the Special Advisor mentioned, which are capable of solution. He mentioned two, but I will add a third. One is the strict implementation of the ceasefire. The second is delineation of zones of control. The third has to do with the 5,000 Vietnamese civilians captured in South Viet-Nam.

With respect to the last point, I will have to await Ambassador Martin’s return to Saigon and we will be in touch with you about it very quickly. Of course there will have to be some reciprocity, but we will put that . . .

About the ceasefire and delimitation of zones of control. Mr. Special Advisor, let me tell you my evaluation of the problem. Each time we have proclaimed a ceasefire, each side tried to grab as much territory as it could just before the ceasefire. And then whichever side lost territory spent the next weeks trying to get it back. So the ceasefire led first of all to an upsurge of military activity, and then to a period of more intense activity to try to undo the consequences of the ceasefire. So the ceasefire has had the paradoxical consequence of accelerating military activity.

Do you think we could get a window open, Mr. Special Advisor? We are obviously not suffering from an energy crisis in this room. If you agree, Mr. Special Advisor.

[Page 493]

Le Duc Tho: [laughs] I agree.

Dr. Kissinger: It is warm.

Le Duc Tho: Because if I don’t agree, then both of us will be asphyxiated [laughter].

Dr. Kissinger: Then we will go together. We will do something in common that we agreed to do. [Mr. Smyser gets up to open the window, which turns out to be locked. He goes out for assistance]

Now therefore it is important that before there is a ceasefire, or simultaneously with a ceasefire, there is some idea of the location of the areas of control.

I notice Mr. Hien has a piece of paper. Are we going to get this before the end of the meeting?

The Special Advisor never commits all of his reserves at once. I’ve learned this.

[Mr. Smyser returns with a Frenchman, who manages to open the window.] I think it will require a decision by the Conseil d’Etat.

Therefore, I believe finally, one of the difficulties has been, in the last ceasefire, that we spent so much time drafting the document with so little participation from the parties in South Viet-Nam which principally had to carry it out, that the incentive to carry it out was not sufficient.

So let me agree with the Special Advisor on the desirability of an early ceasefire, and one that this time will be strictly implemented. But let me also ask the Special Advisor how he would propose to solve the problem to prevent either side from trying to grab territory just before the ceasefire. In other words, how would we know who is where?

Le Duc Tho: Have you finished?

Dr. Kissinger: Yes.

Le Duc Tho: I have made preliminary statements today to Mr. Secretary, because it is not yet the moment to go into the problems because we have no time. Because the problem needs discussion to come to concrete agreement. Only in this way can we solve the problem.

So let me now make some comments on the views you have just expressed. I will answer you one by one in the order you have adopted.

There is no reason that these reconnaissance flights should continue, and there is no reason for you to link the reconnaissance flights over North Viet-Nam with what you call the infiltration of armaments from the north into the south. These reconnaissance flights constitute violations of the sovereignty of our country. So no country can allow itself to engage in such activities.

Regarding Article 21, we can discuss the resumption of the Commission. But everything has been agreed to at the Joint Commission. [Page 494] There are some of the questions which were deferred for further discussions, but those questions on which agreement have been reached [sic], so the reconvening of the Commission should be only for the purpose of the signing of the agreed document.

Now regarding the question of U.S. personnel disguised as civilians, we have evidence, we have documents, we have reliable sources on this question. These documents come from U.S. Defense Ministry. I will give you the documents, to save time. And a number of . . .

Dr. Kissinger: But who wrote the document?

Le Duc Tho: Secretary Schlesinger, answering questions of the Military Committee, the Committee of the Senate.

Dr. Kissinger: Of our Commission?

Le Duc Tho: Yes, the figure he gave here is not 24,000, but it is not as little as 4,000. And there are ample reports from the U.S. press.

Dr. Kissinger: But you are quoting your own people. Cora Weiss wouldn’t know what is going on.

Le Duc Tho: You are always thinking of Mrs. Cora Weiss, speaking about Mrs. Cora Weiss. [Laughter]

Dr. Kissinger: Madame Binh also. I am interested in women.

Le Duc Tho: I will give you the papers. Because you have undertaken to pull them out. Now there are only a couple of ten days or more left, and even for 4,000 military personnel, the time limit is over.

Dr. Kissinger: Wait a minute, Mr. Special Advisor. One thing that worries me is that you may actually believe these figures. I would not worry if I were convinced that they were only said for propaganda. Because the figures are absolutely wrong.

First of all, the 4,000 figure we gave you is not military personnel either. That is all Americans engaged in any activity that is even vaguely related to the Government. Very few are military personnel, very few—that’s less than 500.

Le Duc Tho: In your message you told me that there are over 3,000 military personnel remaining in South Vietnam for the maintenance of equipment.

Dr. Kissinger: Civilian personnel taking care of equipment.

Le Duc Tho: But the maintenance of military equipment. So I don’t know whether Mr. Schlesinger, the U.S. Defense Secretary made a wrong statement when he said that.

Dr. Kissinger: The military?

Le Duc Tho: The U.S. Defense Secretary, although the figure he gave was less than 24,000.

Dr. Kissinger: OK, I understand. I will look into it again.

[Page 495]

Le Duc Tho: Regarding the introduction of war matériel into South Viet-Nam, you said that it was necessary to have some checkpoints. We have no objection to have checkpoints. But after the ceasefire, then the checkpoints will be decided and control will be organized.

Now, regarding the three questions. The ceasefire, I speak about the ceasefire first. When the war is still going on and there is not yet a ceasefire, the belligerent parties cannot be prevented from making an effort to make advance. What is important is that when the ceasefire becomes effective, then the parties should remain there, in place. And I remember one provision in the Joint Communiqué, that when the ceasefire becomes effective, then the troops of each side should return to the position they occupied before January 28. So the provisions of the Agreement and the Joint Communiqué are very clear. But after the ceasefire comes into effect, no party has the right to launch land-grabbing operations.

Dr. Kissinger: But what I am trying to prevent is land-grabbing operations before it goes into effect.

Le Duc Tho: It would be difficult because there is not yet a ceasefire order. So it is difficult to prevent them from engaging in military activity. But when the ceasefire order comes into effect, they have to stop. And those troops who have launched land-grabbing operations after January 28, they will have to return to their positions occupied previously to January 28.

So in my view, after the ceasefire, the zones of control will be delineated. All the modalities of the ceasefire must be respected, and then the control forces will be deployed, then the ceasefire will be effective. And then we will discuss about delineation of the zones of control, and other problems. Because there are many other problems in the ceasefire protocols.

Regarding the 5,000 political detainees: When you visited Hanoi you told me that they would be released in a few days time, and afterwards the two South Vietnamese parties have agreed on the stages of the release of these prisoners. But until now the releases have not taken place. So they have to be released. It is something agreed to. But thousands of other prisoners are to be released too. And I would like to say that not only prisoners captured before January 28 but also those captured after January 28, the parties should exchange a list of those prisoners, both military prisoners and civilian prisoners, and exchange.

So I have answered you point by point, the questions you raised.

Dr. Kissinger: Well, it doesn’t answer the question of how to avoid the problem of each of the previous two documents, where there were extensive land-grabbing operations just before the ceasefire. Why could the two parties not be instructed to get together to make a preliminary delimitation as of some date, and on the basis of that, declare a ceasefire? [Page 496] See, what I am trying to prevent is that one side starts a big offensive and then suddenly calls for a ceasefire.

Le Duc Tho: Because your proposal is contrary to the provisions of the Agreement and the Protocols we have agreed to. To avoid these other things, we will discuss all those other things before we come to the ceasefire.

Dr. Kissinger: Say that again?

Le Duc Tho: We should discuss all the questions relating to the implementation of the Agreement, then we agree on the order of a ceasefire, and then discuss the modalities of the ceasefire—the position of troops, the delineation of the zones of control, etc.

Dr. Kissinger: Well, it depends who is going to do this. Our view is it should be done between the PRG and the Saigon Government, in established machinery.

Le Duc Tho: No, I think that you and I should discuss all questions, including the question of a ceasefire then.

Dr. Kissinger: The Special Advisor and I?

Mr. Phuong: Yes.

Dr. Kissinger: I don’t know whether my nervous constitution is up to discussing with four Arab countries and the Israelis and the Special Advisor all in one time frame. [Laughter]

Le Duc Tho: I have nothing to do with the Middle East. [Laughter]

Dr. Kissinger: But I do!

Le Duc Tho: Yes, you have to share your mind five or six ways. Your work is very tiring, very hard, and you have to travel a lot.

Dr. Kissinger: I have to tell the Special Advisor about the splendid organization of the new Department which I have the honor of heading. In early September a friend of mine from New York wrote me a letter congratulating me on my appointment to my new position. In the middle of November he received a reply thanking him for his helpful advice on the Middle East and he should approach me at any time if he has any advice on that subject! So if you ever get a document on Jerusalem, send it back to me, it’s a mistake. [Laughter]

Le Duc Tho: I do receive a great many letters from the United States. All kinds of letters.

Dr. Kissinger: You do, Mr. Special Advisor? But I am sure you answer them more intelligently than I do. But may I make this suggestion, Mr. Special Advisor? We agree in principle that there should be an effective ceasefire. Let us make that understanding. And a ceasefire that should be fully implemented this time.

We will contact you within two weeks, within the first part of January, to give you concrete proposals on how to bring this about. And [Page 497] we will both think about the modalities to meet each other’s concerns. Because I agree with what the Special Advisor said to me when we met privately, that it should not fail a third time.

Le Duc Tho: I think that early in January when you make a proposal, you should not consider only the question of the ceasefire but all the questions I have raised to you.

Dr. Kissinger: I understand, and we can then decide which questions are more appropriate for the Special Advisor and me to discuss and which subjects would be more appropriate for the parties concerned to discuss.

And so we shall perhaps leave today’s discussion on Viet-Nam at that. I will cover all of the items that the Special Advisor raised with me, in my reply.

But before we break up, I know the Special Advisor would feel sad if I did not give him an opportunity to express himself on his two favorite countries on which he has spent so much time and energy—Laos and Cambodia. We are utterly puzzled why the North Vietnamese keep building new roads in Laos when they are planning to leave it. But if the Special Advisor has any other points on Viet-Nam, we should listen . . . [He gestures to the Special Advisor to continue.]

Le Duc Tho: Regarding Viet-Nam, I would like to recall the question of military personnel disguised as civilians. You said that you would look into the question. But I would like to remind you that you should abide by the pledge you have given me that all military personnel should be completely withdrawn from South Viet-Nam and that no troops would be introduced, no new ones, into Viet-Nam. I recall the understanding, your undertaking, and remind you of that.

Dr. Kissinger: Yes, I understand this. But this is of course in the context of the implementation of the Agreement.

Le Duc Tho: [laughing] You link this matter. There has been an understanding on your part regarding the time limit.

Dr. Kissinger: Yes, but there has been an undertaking on your part not to infiltrate military personnel, and 87,000 have come down into South Viet-Nam.

Le Duc Tho: No, you cannot link one question with the other, because during our discussion you have made this undertaking and now the time limit is nearing a close, so the personnel should be withdrawn.

Dr. Kissinger: Well, first of all, we don’t have any military personnel disguised as civilians.

Le Duc Tho: One side say that there are such personnel, the other side says there is not. It will take the whole day.

Dr. Kissinger: We have civilians disguised as civilians.

Le Duc Tho: The main thing is implementation of one’s pledges.

[Page 498]

Dr. Kissinger: I will see how much personnel would be covered by this understanding, and then I will give you a view. Because many of the figures I gave you this would not apply to.

Le Duc Tho: You should stick to the understanding, the commitment you have made in the paper.

Dr. Kissinger: Mr. Special Advisor, it is an interesting thing to say that an unsigned understanding must be strictly implemented, but that signed provisions of the Agreement can be completely ignored.

Le Duc Tho: By the Agreement and by your undertaking, the U.S. will cease its military involvement and its intervention in South Viet-Nam. If now you maintain those personnel, it will mean that you remain involved in South Viet-Nam.

Dr. Kissinger: But my point is that it is not possible to apply this Agreement only partially.

Le Duc Tho: No, this is one of the questions I have raised. But if you say so, I can raise so many other questions where you have not sticked to the provisions of the Agreement. But here it is the question that after the withdrawal of U.S. troops from South Viet-Nam there is no reason that the U.S. will still maintain its military personnel in South Viet-Nam. Because if so, you will continue to help the Saigon Administration make war.

Dr. Kissinger: I understand the Special Advisor’s point, and I will look into it. I will have to review to what numbers it applies.

Le Duc Tho: Please consider it.

Dr. Kissinger: Yes.

Le Duc Tho: Now, about the resumption of the Joint Economic Commission. The other day you said about its resumption in early December. In my reply I said that we will decide the date of the resumption when we meet. But my view is that when the commission is reconvened it should preliminarily sign the agreed document. There is no point to reconvene the Commission if you will seek the prolongation of the work of the Commission and you are still unwilling to sign the Agreement. There is no point. But I think that there should not be further prolongation of the Commission. That is my view.

Dr. Kissinger: Our experts think that the work has to be reviewed to be adapted to current circumstances. Mr. Williams, who represented us, was on a trip when I left. I will meet with him next week when I return and I will propose a specific date and terms of reference.

Le Duc Tho: All right.

Dr. Kissinger: So, to sum up, we will propose to you our ideas. We have agreed in principle on the desirability of a new ceasefire. We will give our ideas on how we can bring it about, keeping in mind all our concerns.

[Page 499]

We will give you our ideas on Article 8(c) and on Article 21.

Le Duc Tho: You are finished now, Mr. Special Advisor?

Dr. Kissinger: Yes. This is just to sum up where we stand.

Le Duc Tho: So I think that this time we have just raised the problems. Concerning certain of them, of these questions, you told me that you will consider them when you return to the United States. As to the discussions of the problems relating to the implementation of the Agreement, we will discuss them in another meeting.

Dr. Kissinger: All right.

Le Duc Tho: The discussions will cover all these questions, including the question of ceasefire. If we meet again to discuss these problems we should come to some real results, not only on paper but also [so that] the decision will be materialized. Because, as I have told you, I have been twice the victim of breach of faith. The third time will mean the breaking off, because no trust is left. So it is my hope that our coming meetings will give some positive results not only on paper but also concrete facts, concrete actions.

It is up to you to fix the date for our next meetings. But I cannot come here early in January, because I have just time to go back and to leave again. [Laughter] So I will be traveling always!

Dr. Kissinger: I thought the Special Advisor would be taking his Christmas vacation then.

Le Duc Tho: This Christmas I will remain here for a couple of days more before leaving. So you will give the date of our next meeting, but not in early January.

Dr. Kissinger: No, it cannot be early in January for me either. When we send you the other communication, we will send you an idea. Maybe we should arrange a preliminary meeting between Minister Thach and, for example, Ambassador Martin, to narrow the issues. Or anyone else you want to send.

Le Duc Tho: Let me think it over.

Dr. Kissinger: We will think about it, but when my own schedule for the month of January becomes clearer, we will make a proposal.

Le Duc Tho: Now this is my suggestion. Let us think whether we can find some closer place or our meeting.

Dr. Kissinger: Like Hong Kong?

Le Duc Tho: I have no idea, but we should think.

Dr. Kissinger: Hawaii?

Le Duc Tho: Let us think of it and we will exchange views.

Dr. Kissinger: I think it is useful to think of a closer place.

Le Duc Tho: Because it is a long journey to make, and it will take me a long time. If the meetings are frequent, then the time between the [Page 500] meetings is short, then it is very tiring for me. It is my suggestion; we will exchange views on that.

Dr. Kissinger: Exactly. Now what should we say to the press today? Should we say we have discussed matters of mutual interest and have agreed to keep in touch for further discussions as warranted by events? Or is that too daring a statement?

Le Duc Tho: According to me, we should agree on the statement to be made.

Dr. Kissinger: That’s right.

Le Duc Tho: The two sides have met each other and have exchanged views on questions of mutual interest in the context of the current situation. The two parties will maintain contacts with each other. The two parties agree to maintain this forum, this channel, for a further exchange of views.

Dr. Kissinger: Maybe “this channel” is better. Mr. Vest will read it back to us.

Mr. Vest: “The two sides have met today, and exchanged views on matters of mutual interest in the context of the current situation. They will maintain this channel for further discussions as warranted by events.” [They copy it down.]

Dr. Kissinger: I wonder whether the Special Advisor noticed my comments about him on arrival.

Le Duc Tho: [laughs] I have read it.

Dr. Kissinger: I did not want my humor to go completely unnoticed by my old friend.

Le Duc Tho: Any statement of yours will receive my attention. [Laughter] I follow what you say.

Dr. Kissinger: Just don’t give technical advice to other countries.

So, Mr. Special Advisor, we will both say this and we will say nothing else.

So we will be in touch very shortly. I would like to express our appreciation for your traveling this long distance to meet, and we take it as a sign of your serious intention.

I must say I cannot accept the proposition that it is our side that has broken faith. But we do not want to start that debate again. In any event we should now take steps at least to get the ceasefire firmly implemented so that the fighting at last stops in Viet-Nam. And I think each side should exercise restraint in the interval between meetings in their military operations.

Le Duc Tho: [laughs] I avail [myself] of this opportunity to tell Mr. Ambassador that later in the future if we come to an agreement your responsibility is very heavy, because whether we can carry on the Agreement here depends on you.

[Page 501]

Ambassador Martin: My instructions are from the Secretary always.

Le Duc Tho: I wonder whether the instructions from Mr. Secretary are positive or negative. [laughter]

Dr. Kissinger: They are positive always. I wonder whether the Special Advisor will take account of my proposal in our private meeting regarding Prince Sihanouk.

Le Duc Tho: [laughs] No one can control him!

Dr. Kissinger: That is why I thought [you would] take him now for a few years. You have carried him since 1970, so now we should take him for a few years.

Le Duc Tho: Now I would like to ask this question. The other day you proposed that photographers should be admitted here.

Dr. Kissinger: Yes.

Le Duc Tho: We disagreed to that. The reason why, it is my view that when we can achieve something, some result, then we indulge in realistic propaganda. But you want to let the journalists photograph at the beginning of the talks; it is not something necessary. But you complained that we were not serious.

Dr. Kissinger: Oh, no. We thought you were serious.

Le Duc Tho: So it is true that we are serious but we want to be realistic.

Dr. Kissinger: No, I understand. The Special Advisor is blackmailing me again. The only way I can get a picture with him is to make an agreement. [laughter]

Le Duc Tho: Because it is something very merry, very gay, when we have photographs taken at this place.

Dr. Kissinger: Yes, I understand.

Le Duc Tho: Because you complained that I was not serious. But with you I can have a photograph taken at any moment.

Dr. Kissinger: If I agree to a ceasefire? Or just you and me, you mean?

Le Duc Tho: So when the ceasefire has been agreed to.

Dr. Kissinger: No, I don’t fully understand the implications of what the Special Advisor is referring to.

Le Duc Tho: I mean we personally, there is no problem. But it is the negotiations.

Dr. Kissinger: Or it is to sit at a table. Well, if you want to, we can walk out together.

Le Duc Tho: We have not got any result yet. [laughter]

Dr. Kissinger: See! That is all right. I am disappointed. My father, who collects these pictures, is even more disappointed. But now you have given me an even greater incentive to agree than I had before.

[Page 502]

So we shall be in contact with each other, and I think we should both have an understanding that we will use our influence for restraint while these discussions are continuing.

Le Duc Tho: We will get in contact with each other, we will discuss all the problems, and on the basis of these discussions we will settle all the problems.

Dr. Kissinger: That is true, and in the meantime, we will urge the parties to the conflict to exercise restraint so that their impetuosity will not complicate our work.

Le Duc Tho: Now what the Saigon Administration is doing every day is known to you.

Dr. Kissinger: And what the PRG is doing. And of course I suspect that your troops are carrying out orders. I would hate to think that 87,000 troops are without discipline.

Le Duc Tho: Now the military forces of the PRG are much more than 87,000.

Dr. Kissinger: I mean the new ones you have infiltrated.

Le Duc Tho: [laughs] No, they have to replenish their forces. It is in the competence of the PRG.

Dr. Kissinger: It is in violation of the Agreement.

Le Duc Tho: No, it is not in contravention of the Agreement, if the PRG replenishes its forces, just like the Saigon Administration has a draft.

Dr. Kissinger: Even if they draft them from North Viet-Nam?

Le Duc Tho: No, I don’t know where they replenish their troops from, but what I know is that they have a right to replenish them.

Dr. Kissinger: Just so they don’t come down from the north, because that would be a violation of the Agreement. I know the Special Advisor would not cooperate in that.

Le Duc Tho: No, they take them from South Viet-Nam. The population in South Viet-Nam is big enough.

Dr. Kissinger: But not in the part controlled by the PRG.

Le Duc Tho: There are people in the Saigon-controlled area who want to join the PRG army. [laughter]

Dr. Kissinger: And they go north first so they can come down south. [laughter] Well, I still hope the Special Advisor, with the restraint which is so characteristic of him, will urge caution on his friends, just as we will, because the consequences of an expansion of military operations are not well foreseeable. We will do the same. We ask nothing that we will not do ourselves.

Le Duc Tho: No, you are now returning to the reviewing of the previous situation. What is the cause of the situation in South Viet-Nam [Page 503] during the past? If we had honored the Agreement as soon as it was signed, then we should have made a good deal of progress. And there was failure of the implementation of the Agreement, then we had to sign the Joint Communiqué, and it failed again. So I think that we should make another effort in the period to come. And if we fail again, then the situation will become much more complicated. And I told you that the situation, how it develops, depends on you and on the Saigon Administration. I will come to meet you once again for a last final effort.

Dr. Kissinger: I hope the Special Advisor meant that as a sign of the determination of his efforts, not as a threat, because I think we have enough experience with each other to know that it is always counterproductive.

Le Duc Tho: No, we are threatening no one. It is the United States which is threatening us on many occasions. You sent aircraft carriers into DRV territorial waters; your Defense Secretary made a statement that bombing of North Vietnam may be resumed. Since the conclusion of the Agreement we can say that we—the PRG—has only to counter the land-grabbing operations of the Saigon Administration.

So we are looking forward to the next meeting, to see whether we can solve it.

Dr. Kissinger: Mr. Special Advisor, we will try to work in a constructive spirit. We will be in touch with you and let us see whether we can bring about a ceasefire.

Le Duc Tho: It depends on you.

Dr. Kissinger: I am glad to know that the Special Advisor has not changed his basic approach to life. His ability to see anybody else’s point of view is exactly what it was before.

Le Duc Tho: I understand your view. It is because I understand that I gave you that answer.

Dr. Kissinger: All right, we will be in touch with each other. And I think we had a useful discussion today. We have contributed to clarifying each other’s purposes. We have agreed that we should both make a major effort to produce peace. That will be our attitude.

Le Duc Tho: [laughs] You often refer to making great effort. Let us see whether this time you are really making a great effort.

Dr. Kissinger: All right, Mr. Special Advisor, we will be in touch with each other. It is always a personal pleasure to see you again.

[The meeting then ended.]

Google Translated

Paris, ngày 20 tháng 12 năm 1973, 9:30–11:55 sáng; 2:15–4:15 chiều

THÀNH VIÊN THAM DỰ

Ông Lê Đức Thọ, Đại diện Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

Phan Hiển, Bộ Ngoại giao Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

Nguyễn Đình Phương, Phiên dịch

Đại tá Hoàng Hòa

Phạm Thế Đồng

Trần Quang Cơ

Phạm Ngạc

Tiến sĩ Henry A. Kissinger, Ngoại trưởng

Đại sứ Graham Martin, Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Cộng hòa

Monteagle Sterns, Phụ tá Ngoại trưởng phụ trách Đông Á và Thái Bình Dương

George Vest, Phụ tá Đặc biệt của Bộ trưởng Quan hệ Báo chí

W. Richard Smyser, Nhân viên Cấp cao Hội đồng An ninh Quốc gia

William L. Stearman, Nhân viên Hội đồng An ninh Quốc gia

Peter W. Rodman, Nhân viên Hội đồng An ninh Quốc gia

David A. Engel, Bộ Ngoại giao, Phiên dịch

Bà Mary Stifflemire, Tòa Bạch Ốc

[Lời chào mở đầu bị lược bỏ ở đây.]

Lê Đức Thọ: Vậy nên thời gian cuộc họp hôm nay của chúng ta ngắn ngủi. Tôi biết rằng cuộc họp hôm nay của chúng ta chưa chắc sẽ mang lại kết quả gì, vì thời gian có hạn. Và vấn đề thì phức tạp. Vì vậy, tôi đã đi [Trang 473] năm ngày chỉ để gặp ngài một ngày. Vì vậy, ngài nên hiểu rằng chúng tôi mong muốn được gặp ngài.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi rất cảm kích.

Lê Đức Thọ: Nhưng để gặp ngài và tìm ra giải pháp cho vấn đề, tôi luôn sẵn lòng gặp ngài. Nhưng nếu tôi gặp ngài và tình hình trở nên nghiêm trọng hơn, thì cuộc họp này sẽ không có lợi.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi đồng ý.

Lê Đức Thọ: Vì vậy, trong lần gặp này, chúng ta nên thúc đẩy tình hình theo hướng tốt hơn. Nhưng [kể từ] lần trước khi chúng ta gặp nhau về Thông cáo chung, tình hình đã có sự thụt lùi.

Bây giờ, xin cho phép tôi nói vài lời, bày tỏ với quý vị một vài ý tưởng. Có những câu hỏi mà tôi muốn trình bày với quý vị rất rõ ràng, rất cụ thể.

Ngay sau khi ký Thông cáo chung, khi chúng ta rời khỏi phòng họp, tôi đã nói với quý vị rằng Thông cáo chung đã được ký kết nhưng có thể quý vị sẽ vi phạm. Tôi cũng nói với quý vị rằng nếu quý vị vi phạm Hiệp định thì chúng tôi sẽ không ngồi yên để quý vị và chính quyền Sài Gòn muốn làm gì thì làm. Tình hình Việt Nam hiện đã diễn biến đúng như tôi dự đoán. Đặc biệt, tình hình ở miền Nam Việt Nam đã trở nên cực kỳ nghiêm trọng, như quý vị đã biết.

Lỗi thuộc về ai? Vì vậy, chúng ta cần làm rõ và phân biệt rõ ràng trắng đen, đúng sai. Tình hình ở miền Nam Việt Nam cho thấy chiến tranh vẫn đang tiếp diễn. Chưa có một ngày hòa bình nào ở đây. Chúng ta đã ký Hiệp định Paris về Việt Nam với mục đích có hòa bình, nhưng thực tế vẫn chưa có hòa bình. Và không có lý do gì khi chúng ta ký Hiệp định Paris để có hòa bình rồi lại tiếp tục chiến tranh. Nguyên nhân của tình trạng đó là Hoa Kỳ và Chính quyền Sài Gòn nhận được sự khuyến khích và viện trợ của Hoa Kỳ đã vi phạm hầu hết các điều khoản của Hiệp định Paris khi chữ ký của các ngài còn chưa hết.

Tôi phải thẳng thắn nói rằng chữ ký của các ông trên Hiệp định và Thông cáo chung không còn giá trị gì nữa. Các ông không bao giờ biết tôn trọng danh dự và chữ ký của mình. Những lời hứa của các ông chỉ là những lời hứa suông. Tất cả những lời lẽ hoa mỹ của các ông về việc chấm dứt thời kỳ thù địch, bình thường hóa quan hệ và tiến tới quan hệ hữu nghị giữa hai nước chúng ta, chỉ là những lời sáo rỗng. Những diễn biến nguy hiểm của tình hình hiện nay ở miền Nam Việt Nam là do Hoa Kỳ gây ra chứ không phải ai khác. Sau thất bại ở Việt Nam, các ông đã phải rút toàn bộ quân đội khỏi miền Nam Việt Nam và chấm dứt chiến tranh xâm lược ở Việt Nam, nhưng các ông vẫn không muốn thực hiện cam kết tôn trọng các quyền dân tộc cơ bản của nhân dân Việt Nam và quyền tự quyết của nhân dân miền Nam Việt Nam cũng như cam kết chấm dứt sự can thiệp quân sự và can thiệp vào công việc nội bộ của miền Nam Việt Nam. Ngược lại, ông vẫn muốn tiếp tục thực hành Học thuyết Nixon thông qua việc Việt Nam hóa chiến tranh, và do đó ông đang thúc đẩy Chính quyền Sài Gòn từ chối thực hiện bất kỳ điều khoản nào của Hiệp định và tiếp tục chiến tranh.

Nếu bây giờ ông không từ bỏ âm mưu của mình, vốn là nguyên nhân gây ra tình hình nghiêm trọng hiện nay ở miền Nam Việt Nam, nếu ông tiếp tục Việt Nam hóa chiến tranh, nếu ông tiếp tục vi phạm các điều khoản của Hiệp định Paris và Thông cáo chung, thì tôi tự hỏi liệu cuộc gặp giữa ông và tôi có mang lại kết quả gì không, hay nó chỉ là một trò lừa bịp để đánh lừa dư luận. Ngay cả khi cuộc gặp có mang lại kết quả nào đó, tôi cũng tự hỏi liệu kết quả đó có được hiện thực hóa hay chỉ nằm trên giấy tờ như sau khi ký Thông cáo chung. Đây thực sự là một câu hỏi rất lớn, nhưng tôi tự hỏi liệu ông có thể đưa ra một câu trả lời đúng đắn và nghiêm túc hay không.

Trong suốt các cuộc đàm phán của tôi với ông cho đến khi chúng ta ký Hiệp định Paris và sau đó là Thông cáo chung, ông đã nhiều lần nói với tôi rằng mục tiêu của Hoa Kỳ là chấm dứt chiến tranh, chấm dứt thời kỳ thù địch và tiến tới bình thường hóa quan hệ giữa hai nước chúng ta. Tôi đã nói với ngài nhiều lần, và khi chúng tôi ký Hiệp định Paris với ngài, chúng tôi thực sự mong muốn thấy Hiệp định được thực hiện nghiêm túc và trên cơ sở đó thiết lập quan hệ bình thường với ngài và từng bước tiến tới quan hệ hữu nghị giữa hai nước chúng ta.

Tôi muốn nhắc lại ở đây một sự kiện—có lẽ ngài cũng nhớ—sau khi ký Hiệp định, ngài đã đề xuất một chuyến thăm Hà Nội. Tôi đã chấp nhận đề xuất này, chỉ vài ngày sau khi ký Hiệp định, khi cả nước chúng ta vẫn còn sôi sục lòng căm thù. Điều này chứng tỏ thiện chí của chúng ta. Nhưng ngay sau đó, ngài đã không tôn trọng những tuyên bố và chữ ký của mình. Ngài đã đảo ngược mọi thứ. Vậy thì làm sao quan hệ giữa hai nước chúng ta có thể bình thường hóa được? Do đó, tôi tự hỏi liệu việc bình thường hóa quan hệ giữa ngài và chúng tôi có còn là một trong những mục tiêu của ngài hay không. Nếu đó vẫn là một trong những mục tiêu của ngài, thì yếu tố quan trọng nào sẽ dẫn đến việc bình thường hóa quan hệ? Theo quan điểm của chúng tôi, nếu bình thường hóa quan hệ vẫn là mục tiêu chung mong muốn, chúng tôi cho rằng điều đầu tiên cần làm là thực hiện đúng Hiệp định, vì đây là cơ sở cho việc bình thường hóa quan hệ giữa hai nước chúng ta.

Tôi xin hỏi ngài, nếu chiến tranh vẫn tiếp diễn ở miền Nam Việt Nam, nếu nghĩa vụ của ngài trong việc góp phần hàn gắn vết thương chiến tranh ở miền Bắc Việt Nam không được thực hiện, thì làm sao có thể đặt nền tảng cho việc bình thường hóa quan hệ? Vì vậy, tôi cho rằng sau khi ký kết [Trang 475] Hiệp định, để bình thường hóa quan hệ, trước hết ngài cần thực hiện nghiêm túc Hiệp định. Trên hết, phải có hòa bình; phải có ngừng bắn ở miền Nam Việt Nam; và ngài cần thực hiện nghĩa vụ của mình trong việc góp phần hàn gắn vết thương chiến tranh ở miền Bắc Việt Nam. Chỉ bằng cách này, chúng ta mới có thể chuyển sang quan hệ hữu nghị.

Ngược lại, nếu ông tiếp tục thực hành Học thuyết Nixon và Việt Nam hóa chiến tranh ở miền Nam Việt Nam, nếu ông và Chính quyền Sài Gòn mà ông khuyến khích và giúp đỡ không thực hiện đúng các điều khoản của Hiệp định, thì nhân dân miền Nam Việt Nam không còn cách nào khác là phải dùng mọi biện pháp để chống lại một cách quyết liệt nhất các hành động chiến tranh và các hành vi vi phạm Hiệp định của Hoa Kỳ và Chính quyền Sài Gòn và buộc phía ông phải tuân thủ nghiêm ngặt Hiệp định.

Chúng tôi sẽ không bao giờ ngồi yên để ông và Chính quyền Sài Gòn muốn làm gì thì làm. Ông phải chịu trách nhiệm về hậu quả của tình hình nghiêm trọng hiện tại. Kế hoạch của ông cuối cùng sẽ lại thất bại. Đây là điều không thể tránh khỏi. Bất kỳ mối đe dọa nào từ phía ông cũng không thể làm chúng tôi sợ hãi. Gần đây, ông liên tục điều máy bay trinh sát trên không Bắc Việt Nam và điều tàu chiến vào lãnh hải của chúng tôi. Bộ trưởng Quốc phòng của ông cũng đã đe dọa chúng tôi, nhưng những lời đe dọa này thật sáo rỗng đối với chúng tôi.

Tiến sĩ Kissinger: Chúng tôi sẽ phải tìm người viết diễn văn mới.

Lê Đức Thọ: Trong 18 năm qua, ông đã can thiệp và gây hấn với Nam Việt Nam. Ông đã đe dọa chúng tôi bằng cả lời nói lẫn hành động. Nhưng ông không thể kiềm chế được ý chí kiên cường của chúng tôi trong việc đấu tranh cho chính nghĩa. Chúng tôi không phải là những người nhát gan mà ông có thể đe dọa. Tôi đã nói với ông điều đó trong quá khứ, tôi cũng nói với ông điều đó bây giờ, và tôi sẽ nói với ông điều đó trong tương lai.

Bây giờ chúng ta chỉ còn hai con đường. Con đường thứ nhất là các ông sẽ tiếp tục vi phạm Hiệp định, thực hành Học thuyết Nixon thông qua chiến tranh Việt Nam hóa, ủng hộ và khuyến khích Chính quyền Sài Gòn gây chiến nhằm xóa bỏ thực tế rằng ở Nam Việt Nam đang tồn tại hai chính phủ, hai quân đội, hai vùng kiểm soát. Nếu vậy, tình hình ở đó sẽ trở nên nghiêm trọng hơn bao giờ hết, và cuối cùng, kẻ gieo gió sẽ gặt bão. Đó là điều chắc chắn. Quân đội và nhân dân Nam Việt Nam sẽ không bao giờ khuất phục. Họ sẽ dốc toàn lực để bảo vệ Hiệp định và những thành tựu đã đạt được, và chiến thắng cuối cùng sẽ thuộc về họ.

Con đường thứ hai là các ông và Chính quyền Sài Gòn sẽ nghiêm túc thực hiện Hiệp định chấm dứt chiến tranh ở Nam Việt Nam. Các ông sẽ thừa nhận thực tế rằng ở Nam Việt Nam đang tồn tại hai chính phủ, hai quân đội, hai vùng kiểm soát, và để nhân dân Nam Việt Nam tự quyết định công việc nội bộ của mình theo Hiệp định và Thông cáo Chung. [Trang 476]

Đồng thời, các bạn phải thực hiện nghĩa vụ hàn gắn vết thương chiến tranh ở Bắc Việt Nam.

Về phần chúng tôi, chúng tôi sẽ nghiêm túc thực hiện Hiệp định và Thông cáo chung. Chỉ bằng cách này, hòa bình mới có thể được khôi phục và quan hệ giữa hai nước chúng ta mới có thể được bình thường hóa. Đây là điều mà cả hai chúng ta đều mong muốn và có lợi cho cả ngài và chúng tôi. Tôi nghĩ rằng con đường thứ hai là khôn ngoan nhất, là con đường tốt nhất. Tình hình sẽ diễn biến như thế nào tùy thuộc vào lựa chọn của ngài.

Tôi đã nói xong.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi rất vui khi nhận thấy từ những bình luận của Cố vấn Đặc biệt rằng quan điểm của ông ấy về các sự kiện vẫn đơn phương như trước nay. Và tất nhiên, sẽ không có gì ngạc nhiên khi nhận thức của chúng ta về những gì đã xảy ra sau Hiệp định có phần khác biệt. Tôi thú thật rằng tôi đã hơi lo lắng trong các cuộc đàm phán của chúng ta năm ngoái khi Cố vấn Đặc biệt không muốn sử dụng cụm từ "sẽ tuân thủ" thỏa thuận ở Lào với lý thuyết rằng Bắc Việt Nam dĩ nhiên luôn thực hiện nghiêm ngặt thỏa thuận năm 1962. Tôi sợ điều tương tự sẽ xảy ra ở Nam Việt Nam.

Trước hết, tôi xin nói về mối quan hệ giữa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Hoa Kỳ. Trước hết, như tôi đã thường nói với Cố vấn Đặc biệt, Hoa Kỳ muốn bình thường hóa quan hệ với Hà Nội. Nhưng chúng tôi không tin rằng đây là một đặc ân mà Cộng hòa Dân chủ đang dành cho Hoa Kỳ. Điều này hoặc là vì lợi ích chung của chúng ta, hoặc là sẽ không xảy ra. Vì vậy, chúng tôi tiếp tục sẵn sàng bình thường hóa quan hệ, chúng tôi tin rằng điều này là vì lợi ích của cả hai dân tộc, và chúng tôi hy vọng rằng các điều kiện khách quan để đạt được điều này sẽ xuất hiện.

Về các điều kiện cụ thể ở Nam Việt Nam, Cố vấn Đặc biệt nói rằng Hoa Kỳ đang Việt Nam hóa Việt Nam. Đó là một lời chỉ trích kỳ lạ. Đúng là chúng tôi muốn chuyển giao trách nhiệm cho người Việt Nam. Nhưng bất cứ điều gì chúng tôi đã làm đều hoàn toàn nằm trong phạm vi các điều khoản của Hiệp định. Hoa Kỳ đã thay thế thiết bị quân sự theo nguyên tắc một đổi một như đã quy định tại Điều 7. Nhưng khó khăn là kể từ ngày đầu tiên của Hiệp định, phía Bắc Việt Nam đã liên tục vi phạm Điều 7, Điều 15, Điều 20 và nhiều điều khoản khác của Hiệp định.

Trong các cuộc đàm phán vào tháng 6, Cố vấn Đặc biệt đã chỉ ra với tôi rằng tất cả các hoạt động mà chúng tôi quan sát đều liên quan đến hàng hóa dân sự, và tôi đã chỉ ra với ông ấy rằng đối với chúng tôi, rất khó tin rằng Điều 7 lại được thực hiện khi hàng hóa dân sự có giá trị đến mức chúng được vận chuyển bằng xe tăng. Hơn nữa, chúng tôi nhận thấy rằng hàng hóa dân sự được vận chuyển như vậy... đến nỗi các phương tiện vận chuyển chúng chỉ thực hiện chuyến đi một lần. [Trang 477]

Họ dường như không bao giờ quay lại để lấy thêm hàng hóa. Và một số hàng hóa dường như được vận chuyển bằng pháo, một phương tiện vận chuyển không hiệu quả.

Vì vậy, quan sát của chúng tôi là lực lượng quân sự tiếp tục gia tăng rất mạnh, vi phạm nghiêm trọng Thỏa thuận. Và tự nhiên chúng tôi tự hỏi mục đích của những lực lượng này là gì. Khi chúng tôi nói về việc trở về quê hương, chúng tôi nghĩ đến việc di chuyển về phía bắc, chứ không phải phía nam. Và điều này tạo cho chúng tôi ấn tượng rằng Cộng hòa Dân chủ đang lên kế hoạch gây áp lực quân sự.

Cố vấn Đặc biệt cũng biết rằng các quy định của Điều 15 chưa bao giờ được tuân thủ. Ông cũng biết rằng việc phân định vùng kiểm soát chưa bao giờ được thực hiện.

Tôi không muốn trình bày toàn bộ Hiệp định, nhưng tôi không thể chấp nhận lập luận rằng phía Hoa Kỳ và Chính phủ Sài Gòn đã vi phạm các điều khoản cơ bản của Hiệp định. Nếu Hoa Kỳ đã nối lại một số hoạt động trinh sát trong những tuần gần đây, chính xác là vì Hoa Kỳ không thể chịu bất kỳ áp lực nào như đã được ngụ ý trong một số tuyên bố của Cố vấn Đặc biệt ở đây. Chúng ta có đủ kinh nghiệm với nhau để hiểu rằng áp lực quân sự không thể có hiệu quả và luôn dẫn đến phản ứng.

Chúng tôi sẽ không gây áp lực cho các ngài, và chúng tôi tin rằng khi các ngài nhìn lại lịch sử quan hệ của chúng ta với nhau, các ngài sẽ không muốn gây áp lực cho chúng tôi.

Cố vấn Đặc biệt chỉ ra rằng chúng ta có hai lựa chọn: mang lại hòa bình ở Đông Dương, hoặc tiếp tục tình trạng chiến tranh. Nhưng thực ra chúng ta chỉ có một lựa chọn. Chiến tranh đã được thử nghiệm trong 10 năm và nó sẽ không thành công hơn trong tương lai so với quá khứ. Vì vậy, chúng ta phải cố gắng mang lại hòa bình.

Lê Đức Thọ: Nhưng làm thế nào chúng ta có thể mang lại hòa bình?

Tiến sĩ Kissinger: Cố vấn Đặc biệt nói rằng chúng ta nên cố gắng đạt được lệnh ngừng bắn, hàn gắn vết thương chiến tranh và thực thi Hiệp định. Chúng tôi đồng ý với những mục tiêu này. Vì vậy, Cố vấn Đặc biệt và chúng tôi, những người đã vượt qua nhiều vấn đề khó khăn, nên nhìn nhận vấn đề từ góc độ làm thế nào để có thể tạo ra một bước ngoặt hướng tới hòa bình ở Đông Dương. Và chính với thái độ đó mà tôi đến đây để trao đổi quan điểm sơ bộ.

Đại sứ Martin đã rất đau lòng trước những gì ông đã nói với ông ấy, thưa ông Cố vấn Đặc biệt. Ông ấy rất nhạy cảm. [Lê Đức Thọ [Trang 478] cười] Nhưng ông ấy là một trong những người giỏi nhất của chúng tôi, và bất cứ điều gì chúng tôi làm vì lợi ích chung, ông ấy sẽ cố gắng hết sức để thực hiện.

Lê Đức Thọ: [cười] Gần đây, ông ấy đã làm hết sức mình để mang lại những diễn biến rất nghiêm trọng trong tình hình này.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi nghĩ ông đã đánh giá sai ông ấy hoàn toàn. Nhưng tất nhiên, thành thật mà nói, chúng tôi tin rằng ông đã mang lại những diễn biến nghiêm trọng.

Lê Đức Thọ: [cười] Xin mời ông kết thúc bài phát biểu.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi đã nói xong những gì tôi muốn nói lúc này.

Lê Đức Thọ: Nếu bây giờ chúng ta nhìn lại tình hình kể từ khi Hiệp định được ký kết, chúng ta cần nghiêm túc nói rằng sau khi Hiệp định được ký kết, nếu chiến tranh vẫn tiếp diễn ở miền Nam Việt Nam thì đó là do chính quyền Sài Gòn, với sự khuyến khích và viện trợ của Hoa Kỳ, vẫn tiếp tục gây chiến và tiếp tục gây chiến ở miền Nam Việt Nam. Đây mới là nguyên nhân thực sự. Hiệp định nhằm mục đích chấm dứt chiến tranh. Nhưng nếu sau khi Hiệp định được ký kết, Hoa Kỳ và chính quyền Sài Gòn, vốn đã nhận được sự khuyến khích và viện trợ của các ngài, nếu họ tiếp tục gây chiến, thì sẽ không thể có hòa bình. Bởi vì chính quyền Sài Gòn, với sự khuyến khích và viện trợ của các ngài, đã liên tục tiến hành các hoạt động quân sự, và điều này đã được cả thế giới biết đến. Và tôi đã nói với các ngài rằng trước tình hình như vậy, chúng tôi sẽ không khoanh tay đứng nhìn chính quyền Sài Gòn muốn làm gì thì làm. Trước đây, Hoa Kỳ đã có một lượng lớn quân đội và vũ khí ở miền Nam Việt Nam và chúng tôi đã chiến đấu chống lại các ngài. Bây giờ không có lý do gì mà chỉ riêng chính quyền Sài Gòn, Chính phủ Cách mạng Lâm thời sẽ ngừng chiến đấu chống lại chính quyền Sài Gòn.

Tiến sĩ Kissinger: Chúng tôi cũng nghĩ như vậy. Chúng tôi nghĩ Chính phủ Cách mạng và chính phủ của ông đang chống lại Chính phủ Sài Gòn—nhưng không phải vì phía chúng tôi khởi xướng. Chúng tôi nghĩ phía ông mới là người khởi xướng.

Lê Đức Thọ: Ông đã đảo ngược sự thật. Tôi tự hỏi liệu ông có nói đúng những gì ông thực sự nghĩ không.

Tiến sĩ Kissinger: Điều tôi thực sự nghĩ, thưa Cố vấn Đặc biệt, là 86.000 người đã di cư vào Nam kể từ tháng Một.

Lê Đức Thọ: Giờ tôi có thể nói với ông, nếu chúng ta tiếp tục cuộc nói chuyện này, tôi có thể nói chuyện với ông hàng tháng trời—ông đã đưa quân đội và trang thiết bị vào Nam Việt Nam như thế nào, số lượng vũ khí, xe tăng, máy bay vào Nam Việt Nam là bao nhiêu, và ông đã chi bao nhiêu triệu đô la để duy trì quân đội Sài Gòn. Tôi sẽ không nói tiếp nữa; tôi sẽ đưa cho ông một số tài liệu.

Ông nói rằng ông đã thay thế vũ khí theo tỷ lệ một đổi một, từng mảnh một, nhưng ai là người kiểm soát việc này? Vì vậy, tôi nghĩ rằng nguyên nhân chính, căn bản của tình hình là nếu không có hòa bình ở Nam Việt Nam thì sẽ không có vấn đề nào khác được giải quyết. [Trang 479]

Tiến sĩ Kissinger: Tôi có thể nói một điều riêng tư với Cố vấn Đặc biệt không?

Lê Đức Thọ: Xin mời.

Tiến sĩ Kissinger: Thật đáng tiếc khi chúng ta đã tước đi cơ hội đối thoại của người Na Uy, bởi vì chúng ta đã có thể có một cuộc tranh luận hấp dẫn tại Lễ trao giải Nobel, một sự kiện hoàn toàn độc đáo trong lịch sử của buổi lễ đó. [cười] Thưa Cố vấn Đặc biệt, rõ ràng là... hay tôi đã ngắt lời ông, thưa Cố vấn Đặc biệt? Tôi không muốn ngắt dòng suy nghĩ của ông.

Lê Đức Thọ: Tôi vẫn chưa nói hết.

Tiến sĩ Kissinger: Xin lỗi. Xin mời.

Lê Đức Thọ: Bởi vì tình hình chiến tranh đang diễn ra và các ông đang đưa vũ khí và vật liệu chiến tranh vào để khuyến khích Chính quyền Sài Gòn tiếp tục chiến tranh. Trong tình hình như vậy, làm sao chúng ta có thể đứng yên? Trong khi các ông không thực hiện Hiệp định và yêu cầu chúng tôi tôn trọng Hiệp định và để bên kia vi phạm Hiệp định, thì đó là điều không thể chấp nhận được. Vì vậy, tôi nghĩ rằng bây giờ [về] vấn đề cần giải quyết để cải thiện tình hình ở Nam Việt Nam, các ông đã đúng khi nói rằng chỉ có một lựa chọn. Tôi cũng nghĩ rằng chỉ có một lựa chọn. Nhưng tôi có thể thẳng thắn nói với các ông rằng cách này không hoàn toàn phụ thuộc vào chúng tôi.

Bây giờ, một câu hỏi được đặt ra cho các ông. Câu hỏi này là liệu Hoa Kỳ và Chính quyền Sài Gòn có thực sự muốn đi theo con đường hòa bình hay không. Tôi nghĩ rằng nếu các ông thực sự muốn chọn con đường này, tôi nghĩ sẽ dễ dàng giải quyết. Nhưng điều này không thể chỉ diễn đạt bằng lời nói mà phải được hiện thực hóa bằng hành động cụ thể, bằng việc làm. Và tôi nghĩ rằng chỉ bằng cách này, chúng ta mới có thể tiến tới bình thường hóa quan hệ. Chúng tôi không mong muốn gì khác ngoài việc thừa nhận thực tế được ghi trong Hiệp định, thực tế là ở miền Nam Việt Nam hiện đang tồn tại hai chính phủ, hai quân đội, hai vùng kiểm soát. Vì vậy, chúng ta nên tạo điều kiện cho hòa bình. Và tôi cũng cho rằng chỉ bằng cách này, chúng ta mới có thể bình thường hóa quan hệ giữa Hoa Kỳ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Và ngài đã đúng khi nói rằng việc bình thường hóa quan hệ giữa hai nước chúng ta là có lợi cho cả hai bên - Hoa Kỳ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Bây giờ, xin hãy tưởng tượng rằng nếu chiến tranh tiếp diễn ở Nam Việt Nam và Hoa Kỳ tiếp tục hỗ trợ Chính quyền Sài Gòn gây chiến, và chúng tôi, VNDCCH, sẽ phải tiếp tục hỗ trợ Chính quyền Cách mạng Lâm thời Cộng hòa, và các ngài biết rằng chúng tôi sẽ không nhượng bộ các ngài. Chúng tôi chỉ chấp nhận hòa bình, nhưng chúng tôi quyết tâm gây chiến nếu cần. Điều này rất rõ ràng và hiển nhiên. Do đó, quan điểm của chúng tôi là chỉ trong hòa bình, các vấn đề khác mới có thể được giải quyết. Và khi đó sẽ có điều kiện để tạo điều kiện thuận lợi cho việc bình thường hóa quan hệ giữa hai nước chúng ta. Và khi đó, sự đóng góp của các ngài vào việc hàn gắn vết thương chiến tranh sẽ có lợi cho Hoa Kỳ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, và chỉ khi đó chúng ta mới có thể mở ra một kỷ nguyên mới.

Và nếu chiến tranh tiếp diễn, chúng ta sẽ đi đến đâu? Nhưng nếu Chính quyền Sài Gòn, với sự khuyến khích và hỗ trợ của các ngài, tiếp tục cuộc chiến nhằm xóa bỏ thực tế hai chính phủ, hai quân đội, hai vùng kiểm soát ở Nam Việt Nam, thì chúng tôi quyết tâm chống lại những động thái này và chúng tôi buộc phải buộc Chính quyền Sài Gòn từ bỏ những mục tiêu này. Chúng ta đã chiến đấu suốt 18 năm qua, chúng ta đã chiến đấu chống lại sự xâm lược của Hoa Kỳ trong 18 năm, và nếu tính cả cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp, thì đã khoảng 28 năm rồi.

Tiến sĩ Kissinger: Việc chiến đấu gần như đã trở thành thói quen của Cố vấn Đặc biệt. Cố vấn Đặc biệt đã quá quen với chiến đấu đến nỗi ông ta khó có thể hình dung được hòa bình.

Lê Đức Thọ: Không đúng. Chúng tôi ký Hiệp định với mục đích hòa bình. Ông biết rằng chúng tôi đã ở trong chiến tranh 25 năm. Chúng tôi có mong muốn hòa bình. Đó là lý do chúng tôi ký Hiệp định và đây là nguyện vọng của nhân dân chúng tôi. Nhưng nhân dân chúng tôi còn có một nguyện vọng khác, một khát vọng: nhân dân chúng tôi sẽ quyết tâm chống trả bất cứ kẻ nào muốn áp bức, khuất phục nhân dân chúng tôi. Vì vậy, giờ đây, khi chúng tôi phải đối mặt với một vấn đề - phải làm gì để đạt được hòa bình. Chúng tôi phải thảo luận về điều này.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi đồng ý.

Lê Đức Thọ: Và chúng ta cũng nên thảo luận về việc phải làm gì để tạo điều kiện cho việc bình thường hóa quan hệ, và như ông đã nói, tạo điều kiện khách quan cho việc bình thường hóa. Tôi không biết ông nghĩ gì khi nói "Tôi đồng ý".

Tiến sĩ Kissinger: Chỉ là tôi đã học được từ Cố vấn Đặc biệt rằng mọi thứ đều phụ thuộc vào điều kiện khách quan chứ không phải niềm tin chủ quan.

Lê Đức Thọ: Nhưng tôi muốn biết ông muốn nói gì về điều kiện khách quan.

Tiến sĩ Kissinger: Bạn còn nhớ Bản trình bày ba điểm của Cố vấn đặc biệt không?

Lê Đức Thọ: Tôi hiểu.

Tiến sĩ Kissinger: Ông xong chưa?

Lê Đức Thọ: Tôi xong rồi.

Tiến sĩ Kissinger: Thưa Cố vấn Đặc biệt, nói một cách nghiêm túc, ông đã chiến đấu rất anh dũng suốt 25 năm qua, như tôi vẫn thường nói với ông, và ông biết rằng mặc dù đôi khi chúng ta nói đùa với nhau, nhưng chúng ta rất được kính trọng. Không ai xứng đáng có được quyền hòa bình hơn nhân dân Việt Nam, dù là miền Bắc hay miền Nam. Nếu mục tiêu của chúng ta là hòa bình, và nếu cả hai bên đều nghiêm túc về điều đó, và nếu mục tiêu của chúng ta là [Trang 481] chấm dứt chiến tranh, chúng ta có thể tìm ra cách thực hiện. Tuy nhiên, nếu mục tiêu của chúng ta chỉ là tạm dừng cuộc đấu tranh, cải thiện tình hình chiến thuật và giành lợi thế chiến thuật, thì không ai trong chúng ta có thể thành công. Chúng ta đã chứng minh điều đó với nhau trong hơn 10 năm qua. Chúng tôi biết ông sẽ không khuất phục trước áp lực. Các bạn đã chứng minh điều đó qua một lịch sử lâu dài và vẻ vang của một dân tộc, và các bạn đã chứng minh điều đó qua một lịch sử vô cùng dũng cảm của thế hệ trước. Và theo cách phức tạp của riêng chúng tôi, chúng tôi cũng sẽ không chịu khuất phục trước áp lực. Vì vậy, nếu bên này gây áp lực, bên kia sẽ kháng cự.

Lê Đức Thọ: Nhưng ai đang gây áp lực? Ai đang tiếp tục chiến tranh?

Tiến sĩ Kissinger: Thưa ông Cố vấn Đặc biệt, chúng tôi có cảm tưởng rằng ông đã không tuân thủ các điều khoản quân sự của Hiệp định trong một ngày kể từ khi ký kết. Tôi không muốn xúc phạm, nhưng đây là cảm tưởng của chúng tôi. Và điều đó tạo ra xu hướng khách quan là gây áp lực.

Lê Đức Thọ: [cười] Nhưng tôi tự hỏi liệu áp lực khách quan có đến từ phía ông không.

Tiến sĩ Kissinger: Cố vấn Đặc biệt đã nói về việc đưa khí tài chiến tranh vào. Chúng tôi đã chuẩn bị triển khai các đội, nhưng phía bên kia lại không cho phép thiết lập các trạm kiểm soát. Cố vấn Đặc biệt nói rằng Hoa Kỳ và các đồng minh nên tôn trọng các vùng kiểm soát. Trước tiên, tôi xin nói rằng chúng tôi đã sẵn sàng làm điều này, và khuyến khích điều đó, và chúng tôi tin rằng Chính quyền Sài Gòn cũng vậy. Chúng tôi nên sử dụng bộ máy hiện có để thực hiện điều đó. Chúng tôi đã sẵn sàng thực hiện việc giám sát nghiêm ngặt, khuyến khích việc tuân thủ nghiêm ngặt lệnh ngừng bắn.

Về các điều kiện khách quan cho việc bình thường hóa quan hệ giữa chúng ta, khi Hiệp định được tuân thủ, bao gồm cả Điều 20, mọi vấn đề khác sẽ tự giải quyết rất dễ dàng. Và khi đó, tất cả các mục tiêu mà chúng ta đã đặt ra cho việc bình thường hóa quan hệ đều có thể đạt được.

Một trong những vấn đề mà gia đình chúng tôi quan tâm là sự hợp tác tốt hơn cho những người mất tích, trong việc tìm kiếm và thống kê những người mất tích trong chiến đấu.

Đây là suy nghĩ hiện tại của chúng tôi, và tôi tự hỏi liệu Cố vấn Đặc biệt có đề xuất cụ thể nào mà ông ấy muốn đưa ra không, và liệu ông ấy có sẵn lòng xem xét một kỳ nghỉ năm phút không.

Lê Đức Thọ: Xin mời.

[Phiên họp toàn thể kết thúc lúc 10:55 sáng. Sau khoảng năm phút, Ngoại trưởng Kissinger, cùng với Graham Martin và David Engel, đi dọc hành lang để gặp riêng Lê Đức Thọ và Phan Hiển. Cuộc gặp riêng kéo dài khoảng 50 phút, diễn ra như sau:]

Tiến sĩ Kissinger: Nếu ông thực sự quan tâm đến việc phân định vùng kiểm soát và chấm dứt giao tranh, chúng tôi có thể sắp xếp việc này. [Trang 482]

Chúng ta có thể thực hiện điều đó thông qua các cuộc đàm phán trực tiếp giữa VNDCCH và Sài Gòn, và chúng ta có thể sử dụng ảnh hưởng của mình. Sau đó, chúng ta có thể sử dụng bộ máy hiện có. Nhưng nếu tất cả những gì anh quan tâm chỉ là những động thái chiến thuật, thì cả hai chúng ta đều không thể lừa dối nhau. Chúng ta quá hiểu nhau. Hoặc có thể anh lừa được tôi, nhưng tôi chắc chắn không thể lừa anh.

Lê Đức Thọ: Nếu hòa bình trở thành mục tiêu của cả hai bên, sẽ không có động thái chiến thuật nào cả.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi đồng ý.

Lê Đức Thọ: Nhưng nếu các ông tham gia vào các cuộc diễn tập chiến thuật, các ông không thể yêu cầu chúng tôi ngừng chiến đấu.

Tiến sĩ Kissinger: Điều tương tự cũng đúng nếu ngược lại. Nó đúng cho cả hai bên.

Lê Đức Thọ: Đúng vậy.

Tiến sĩ Kissinger: Nhưng nghiêm túc mà nói, Đại sứ Martin là một người rất nghiêm túc. Ông ấy nhận định rằng nếu các ông quan tâm đến hòa bình và các vùng kiểm soát, điều này có thể đạt được. Có thể đạt được một số tiến triển nếu chúng ta giới hạn chủ đề của chúng ta trong những vấn đề đó. Nếu các ông quan tâm đến vật liệu chiến tranh của Hoa Kỳ và các ông sẵn sàng cho phép thanh tra từ phía mình, chúng tôi sẵn sàng tuân thủ nghiêm ngặt các điều khoản của Hiệp định.

Lê Đức Thọ: Nếu muốn giải quyết tình hình ở Việt Nam, câu hỏi then chốt là gì? Các ông đã đảo ngược hai câu hỏi bằng cách đặt vấn đề đưa vật liệu chiến tranh và vùng kiểm soát lên hàng đầu trước khi ngừng bắn. Điều này không thể đạt được. Và câu hỏi then chốt, như tôi đã nói, là lệnh ngừng bắn và việc thực hiện nghiêm ngặt tất cả các điều khoản ngừng bắn của Hiệp định. Tức là, trước tiên, chấm dứt chiến tranh và sau đó thảo luận về các vùng kiểm soát.

Tiến sĩ Kissinger: Chúng ta có thể nói cụ thể hơn được không? Ông đã nhấn mạnh việc tuân thủ nghiêm ngặt lệnh ngừng bắn. Ý ông là gì?

Lê Đức Thọ: Chúng ta nên tuân thủ các điều khoản của Hiệp định và các Nghị định thư đã được nêu rõ ràng. Nếu những điều khoản này không được tôn trọng, làm sao chúng ta có thể có hòa bình? Sau khi ngừng bắn, mỗi bên sẽ vẫn ở trong vùng kiểm soát của mình. Điều này đã được quy định trong Hiệp định. Chỉ khi đó mới có thể kiểm soát và triển khai các đội quân.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi không loại trừ cách tiếp cận đó, nhưng xét đến khó khăn này; chúng tôi sẵn sàng thảo luận ý tưởng của ông hôm nay về cách thiết lập lệnh ngừng bắn, lưu ý một số điều khoản về việc phân định tạm thời các vùng kiểm soát và sau đó hướng tới các đội quân thường trực. Nhưng tôi đồng ý với ông về việc ngừng bắn là mục tiêu chính.

Lê Đức Thọ: Nhưng liệu lệnh ngừng bắn có thể đạt được ngay lập tức không? Chúng tôi đã ký Thông cáo chung quy định lệnh ngừng bắn trong vòng 24 giờ, nhưng phía Sài Gòn vẫn tiếp tục giao tranh. Điều tương tự đã xảy ra sau khi chúng tôi ký Hiệp định. Điều này đã gây ra rất nhiều ngờ vực. [Trang 483] Tiến sĩ Kissinger: Tôi cho rằng ngay cả sau lệnh ngừng bắn lần trước, các hoạt động quân sự đã giảm đáng kể trong vài tháng. Nhưng lần trước, chúng ta đã làm vấn đề trở nên phức tạp hơn bằng cách đưa ra nhiều tình tiết không liên quan, gây ra nhiều nghi ngờ và bất bình cho cả hai bên, đồng thời ảnh hưởng đến mọi thứ khác. Vì vậy, nếu bây giờ chúng ta tập trung vào một chủ đề hạn hẹp hơn và thảo luận các thủ tục nhằm tạo ra sự tham gia của các bên phải thực hiện Thỏa thuận, thì chúng ta có thể thành công hơn.

Lê Đức Thọ: Trước hết, về vấn đề Nam Việt Nam. Để có hòa bình, trước tiên phải tuân thủ lệnh ngừng bắn theo Hiệp định và Nghị định thư. Tôi nghĩ chúng ta nên giới hạn mình vào vấn đề này trước hết. Khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, nó sẽ tạo ra một bầu không khí thuận lợi và sẽ không còn xung đột nữa. Các bên sẽ thảo luận về việc phân định vùng kiểm soát và cách bố trí các đội.

Tiến sĩ Kissinger: Nhưng làm sao có thể xác định lệnh ngừng bắn nếu không có khái niệm vùng kiểm soát?

Lê Đức Thọ: Theo Hiệp định và Nghị định thư, các lực lượng vẫn đóng quân trong vùng kiểm soát của họ. Ông còn nhớ khi chúng ta còn chiến tranh với nhau, thỉnh thoảng có những cuộc ngừng bắn kéo dài vài ngày. Câu hỏi đặt ra là, ông có thực sự muốn ngừng bắn không? Nếu có, lệnh ngừng bắn có thể có hiệu lực. Sau đó, các đội kiểm soát sẽ được triển khai. Các vùng kiểm soát đã được phân định rõ ràng, ngoại trừ một số khu vực tranh chấp. Nếu cả hai bên đều có mong muốn chung về một lệnh ngừng bắn, lệnh ngừng bắn sẽ có thể được thực hiện. Nhưng nếu ông chỉ thực hiện các động thái chiến thuật, giao tranh sẽ vẫn tiếp diễn.

Tiến sĩ Kissinger: Anh cũng vậy.

Lê Đức Thọ: Đúng vậy. Nhưng câu hỏi chính là, liệu Sài Gòn có muốn làm điều này không? Rõ ràng là sau khi Hiệp định được ký kết, Sài Gòn không muốn làm điều này. Việc khôi phục hòa bình sẽ có lợi cho tất cả.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi đồng ý.

Lê Đức Thọ: Giả sử có hòa bình ở Nam Việt Nam, thì các ông có thể dùng số tiền đã chi cho vũ khí để xây dựng kinh tế. Quan hệ của chúng ta có thể khác.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi đồng ý.

Lê Đức Thọ: Đó là con đường chúng tôi muốn theo đuổi, nhưng chúng tôi tự hỏi liệu các ông và Sài Gòn có đi theo con đường đó hay không. Vẫn còn sự ngờ vực giữa các ông và chúng tôi do những diễn biến trong quá khứ gây ra. Vì vậy, các ông nên chứng minh mong muốn đi theo con đường đó và hướng tới bình thường hóa quan hệ của chúng ta.

Tiến sĩ Kissinger: Nếu ngài thực sự quan tâm đến một lệnh ngừng bắn, một lệnh sẽ nhanh chóng dẫn đến việc phân định vùng kiểm soát, nếu chúng ta đặt mục tiêu đó làm mục tiêu chính và thực hiện với sự tham gia đầy đủ của những người phải thực hiện, thì điều đó có thể đạt được. Tôi đồng ý [Trang 484] với quan điểm của ngài. Chúng ta nên tập trung vào tái thiết thay vì chiến tranh, bình thường hóa thay vì xung đột. Chúng tôi sẽ chân thành hợp tác trong nỗ lực này.

Lê Đức Thọ: Tôi đã nói với ngài điều này nhiều lần. Chuyến thăm Hà Nội của ngài là một biểu hiện cho ý định của chúng tôi. Chúng tôi rất tiếc là điều này đã không thể đạt được trong năm nay. Tôi nghĩ rằng xét trên tình hình chung của thế giới, việc chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam là phù hợp với nguyện vọng của nhân dân thế giới.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi đồng ý.

Lê Đức Thọ: Vậy bây giờ chúng ta phải làm gì? Nếu chúng ta lại thất bại lần thứ ba, cuộc chiến sẽ tiếp tục. Tục ngữ Việt Nam có câu: “Hai lần thì được, nhưng không lần thứ ba”. Có thể có sự vi phạm lòng tin hai lần nhưng không thể có lần thứ ba. Chúng ta đã có hai lần trải nghiệm với Hiệp định và với Thông cáo chung. Nếu chúng ta không thể giải quyết ngay bây giờ, điều đó sẽ là không thể. Sự ngờ vực giữa chúng ta đã nghiêm trọng rồi. Nếu có lần thứ ba, nó sẽ hoàn toàn. Các vị nên bắt đầu hành động và chúng ta sẽ xem xét. Các vị vẫn chưa bắt đầu, vậy làm sao chúng ta có thể xem xét?

Tiến sĩ Kissinger: Thưa Cố vấn Đặc biệt, chúng tôi thành thật tin rằng—và tôi nói với ông điều này trong nhóm nhỏ của chúng tôi—chúng tôi đã bị lừa dối. Vì vậy, vấn đề mất lòng tin nghiêm trọng cũng tồn tại ở phía chúng tôi.

Lê Đức Thọ: Chúng tôi luôn cảm thấy mình bị lừa dối.

Tiến sĩ Kissinger: Có lẽ ông có vấn đề thực sự ở đó, đó là nhận thức của ông về thực tế. Tôi phải nói rằng chúng ta đã đạt được tiến bộ trong năm năm qua. Giờ đây, ông đe dọa chúng tôi theo cách tử tế hơn nhiều so với trước đây.

Lê Đức Thọ: Làm sao tôi có thể đe dọa ông? Làm sao chúng tôi có thể gây áp lực quân sự lên ông?

Tiến sĩ Kissinger: Chúng ta nên làm gì? Ông có đề xuất cụ thể nào không? Tôi nghĩ là có.

Lê Đức Thọ: Tôi đến đây chỉ một ngày theo thỏa thuận của chúng ta. Vậy đó là tất cả những gì tôi có thể nói. Nói một cách cụ thể, bây giờ chúng ta có thể giải quyết gì?

Tiến sĩ Kissinger: Chúng ta không nên lặp lại quy trình như lần trước, khi chúng ta đã đàm phán ba bên trong hai tháng. Tôi nghĩ những điều sau đây có thể thực hiện được: thứ nhất, giảm thiểu ngay lập tức các hoạt động thù địch, và thứ hai, đạt được lệnh ngừng bắn vĩnh viễn, kết hợp với việc phân định các vùng kiểm soát. Cả hai chúng ta có thể sử dụng ảnh hưởng của mình để tiến tới giảm thiểu các hoạt động thù địch. Sau đó, tôi muốn cử Đại sứ Martin trở lại Sài Gòn để tìm hiểu về cách thức đạt được một lệnh ngừng bắn vĩnh viễn bằng cách sử dụng các cơ chế hiện có. Sau đó, tôi sẽ mời ông ấy đến Washington để thảo luận đầy đủ với tôi. Sau đó, chúng tôi sẽ trình bày với ông ý tưởng của chúng tôi về cách thức tiến hành. Nhưng giờ tôi có thể đồng ý với ông rằng đó là một mục tiêu mong muốn và có thể đạt được, và sẽ không mất quá nhiều thời gian.

Lê Đức Thọ: Ông nói về việc giảm thiểu các hoạt động thù địch. Điều này làm tôi ngạc nhiên. Bây giờ chỉ có hai khả năng - hoặc chúng ta ngừng chiến [Trang 485] hoặc chúng ta tiếp tục chiến đấu. Hiệp định và Thông cáo chung đã ấn định lệnh ngừng bắn. Ở miền Nam Việt Nam, họ phải thảo luận và thực hiện các điều khoản ngừng bắn của Hiệp định, đồng thời triển khai các đội quân để đảm bảo ngừng bắn và phân định vùng kiểm soát. Ngừng bắn là trước, sau đó mới có thể thảo luận về việc phân định. Không phải là giảm bớt giao tranh, mà là ngừng bắn.

Tiến sĩ Kissinger: Có lẽ tôi chưa nói rõ. Cho đến khi chúng ta có một lệnh ngừng bắn hoàn toàn, cả hai bên nên kiềm chế một cách không chính thức. Nhưng nếu điều đó làm phiền ông, chúng ta có thể quên nó đi.

Lê Đức Thọ: Chúng ta ở đây để thảo luận về các phương thức ngừng bắn. Nếu cả hai bên đều mong muốn ngừng bắn, điều đó sẽ có thể đạt được. Ngay sau khi ngừng bắn và bộ máy kiểm soát được thiết lập, chúng ta có thể thảo luận về các vùng kiểm soát.

Nhưng một vấn đề khác là vấn đề trả tự do cho tù nhân chính trị. Tôi nghĩ chúng ta chỉ nên thảo luận về hai vấn đề này. Còn những vấn đề khác, chúng ta sẽ để Hội đồng Quốc gia giải quyết.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi đồng ý.

Lê Đức Thọ: Thảo luận về hai câu hỏi này là thực tế. Hãy xem chúng ta có thể giải quyết được gì. Sau khi ngừng bắn, phải thực hiện các quyền tự do dân chủ. Về phía Bắc Việt Nam, tôi chỉ nêu ra hai điểm. Thứ nhất, sau khi ngừng bắn, hoạt động trinh sát của các ông nên dừng lại.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi đồng ý.

Lê Đức Thọ: Việc này nên dừng lại ngay từ đầu, bởi vì VNDCCH là một quốc gia có chủ quyền. Nhưng vấn đề chính là hàn gắn vết thương chiến tranh. Điều này cần phải được thực hiện để bình thường hóa quan hệ và vì lợi ích chung của chúng ta. Vậy nên chúng ta hãy thảo luận một cách thực tế những vấn đề này. Tôi đồng ý với ông về quy trình thảo luận: hãy để hai bên Nam Việt Nam thảo luận chi tiết. Ông sẽ có trách nhiệm với Sài Gòn trong việc thực hiện các thỏa thuận mà chúng ta sẽ đạt được, và chúng ta cũng có trách nhiệm tương tự đối với các đồng minh của mình. Điều này sẽ tránh được những thủ tục phức tạp như lần ký Hiệp định và Thông cáo chung lần trước, v.v. Hiệp định có rất nhiều vấn đề, nhưng chúng ta hãy tập trung vào những vấn đề này.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi nghĩ chúng ta nên tránh thảo luận về bất kỳ vấn đề chính trị nào. Nó sẽ khơi lại tất cả những vấn đề của lần trước. Chúng ta nên sử dụng thời gian hôm nay như thế nào?

Lê Đức Thọ: Buổi sáng sắp kết thúc. Buổi chiều chúng ta chỉ có hai tiếng đồng hồ. Tôi không biết ông định tiến hành như thế nào.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi có ấn tượng là ông đã mang theo một bài báo khác.

Lê Đức Thọ: Không, vì ông nói chúng ta chỉ họp một ngày. Tôi biết ông còn nhiều việc phải làm. Tôi đã nói với ông là chúng ta nên họp trong vài ngày. [Trang 486]

Tiến sĩ Kissinger: Về các cuộc đàm phán Trung Đông, tôi chỉ có một ngày. Tôi rất cảm kích sự lịch sự của Cố vấn Đặc biệt khi đi công tác năm ngày cho một cuộc họp chỉ trong một ngày. Tôi coi đó là một dấu hiệu của thiện chí.

Lê Đức Thọ: Tôi muốn nhắc lại rằng vào ngày 19, Chính quyền Nhân dân Cách mạng đã thả người Mỹ cuối cùng mà họ đang giam giữ. Đó là một ngày trước cuộc họp của chúng ta.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi rất cảm kích. Tôi đã định nhắc đến điều đó.

Lê Đức Thọ: Tôi không nói về hàng chục ngàn tù nhân chính trị ở Nam Việt Nam mà chỉ nói về 5.000 người mà Sài Gòn đã hứa trả tự do nhưng vẫn chưa trả tự do, và đặc biệt là chế độ giam giữ ở Nam Việt Nam. Tôi đã đọc báo cáo của Branfman gửi Hạ viện, một báo cáo đầy đủ về điều kiện giam giữ. Ông ta nói rằng có 200.000 tù nhân chính trị. Ông ta nói về tra tấn, v.v. Điều này là không thể chấp nhận được. Chúng ta không thể bỏ qua. Đây là sự vi phạm các điều khoản của Hiệp định. Tôi không nói rằng tất cả những người này nên được trả tự do. Tôi chỉ đang nói về việc cải thiện điều kiện giam giữ. Quý vị đã hứa điều này. Tôi đang tận dụng sự hiện diện của Đại sứ Martin ở đây vì ông ấy sẽ trở về Sài Gòn trong vài ngày tới. Chúng ta hãy xem kết quả sẽ ra sao. Đây là một vấn đề nhân đạo.

Đại sứ Martin: Như ngài nhớ, hồi tháng Sáu, Ngoại trưởng Kissinger đã nói với ngài rằng ông ấy sẽ chỉ thị cho tôi nêu rõ một điểm đặc biệt về tù binh khi tôi ở Sài Gòn. Như thường lệ, tôi đã làm theo chỉ thị của ông ấy. Tôi thấy rằng Sài Gòn sẵn sàng tiến hành trao đổi 5.000 tù binh. Tôi không biết chuyện gì đã xảy ra. Có lẽ ngài biết. Chưa bao giờ có thỏa thuận nào về điểm trao trả.

Lê Đức Thọ: Không có vấn đề gì về điểm trao trả.

Đại sứ Martin: Hình như người của ngài trong Ủy ban Bốn Đảng và Hai Đảng vẫn chưa nhận được chỉ thị. Nhưng ngài đã nói về báo cáo Branfman. Don Luce và Cora Weiss4 gần đây đã đến thăm các vùng kiểm soát của VNDCCH và CHND Trung Hoa. Có lẽ người ta cho rằng đây là một cách hay để tuyên truyền cho những cáo buộc của ngài. Nhưng những cáo buộc này hầu như hoàn toàn không có căn cứ. Về con số, cả hai chúng ta đều biết điều đó là không đúng. Điều khiến tôi lo ngại là những hoạt động của Branfman, Weiss và Luce sẽ khiến Ngoại trưởng Kissinger gặp khó khăn lớn trong việc giải quyết vấn đề viện trợ kinh tế cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Lê Đức Thọ: Câu trả lời của tôi có thể rất dài. Có rất nhiều báo cáo về số lượng người bị giam giữ. Điều kiện giam giữ rất rõ ràng, không như ông nói. Nhưng tôi sẽ cung cấp cho ông tài liệu về việc này. Bất kỳ người nào có lương tâm đều phải coi đó là điều không thể chấp nhận được. [Trang 487]

Tiến sĩ Kissinger: Theo tôi hiểu, mối quan tâm của ông là lệnh ngừng bắn, việc phân định các vùng kiểm soát, và 5.000 tù binh. Tôi đề nghị rằng vì tôi phải đi trong vài phút nữa, chúng ta sẽ gặp lại nhau lúc 2 giờ chiều để thảo luận cụ thể về cách thức tiến hành, và có thể cũng sẽ thảo luận về Lào và Campuchia - vì tôi không muốn làm mất lòng Cố vấn Đặc biệt, và tôi biết ông sẽ khó chịu nếu chúng ta không đề cập đến vấn đề đó dù chỉ một chút.

Lê Đức Thọ: Đó là mối quan tâm thường trực của ông.

Tiến sĩ Kissinger: Năm 1939, Đại sứ Đức tại London nói với Churchill: "Cuộc chiến tiếp theo sẽ khác vì chúng ta sẽ có người Ý đứng về phía mình." Churchill nói: "Điều đó cũng công bằng thôi, vì chúng ta đã có họ đứng về phía mình trong cuộc chiến trước." Tôi muốn đề nghị với Cố vấn Đặc biệt rằng vì ngài đã có Sihanouk trong ba năm, có lẽ ngài nên giao ông ấy cho chúng tôi trong ba năm. Sao ngài không nghĩ đến chuyện đó vào chiều nay?

[Cuộc họp riêng kết thúc vào khoảng 11:55 sáng và đoàn của Tiến sĩ Kissinger rời khỏi Khách sạn Majestic.]

[Cuộc họp chính thức được triệu tập lại lúc 2:15 chiều]

Tiếp tục cuộc họp chính thức

Tiến sĩ Kissinger: Ngày mai tôi phải giải quyết vấn đề với ba nước Ả Rập cũng như các đồng minh của ngài.

Lê Đức Thọ: Và tôi cũng được biết là Syria sẽ không tham dự.

Tiến sĩ Kissinger: Đúng vậy, chỉ có hai người Ả Rập.

Lê Đức Thọ: Sẽ dễ hơn người Việt Nam [cười]. Sẽ không mất năm năm để giải quyết.

Tiến sĩ Kissinger: Chúng tôi hy vọng rằng các bên đó sẽ không đấu tranh ngoan cố như người Việt Nam. [cười]

Lê Đức Thọ: Sáng nay trong các cuộc họp riêng, chúng ta đã trao đổi quan điểm về một số câu hỏi. [Thọ lấy giấy ra.]

Tiến sĩ Kissinger: Thấy chưa, tôi biết ông ấy còn một tờ giấy nữa!

Lê Đức Thọ: Tôi luôn sẵn sàng. [Trỏ vào sổ tóm tắt của Tiến sĩ Kissinger.] Ông có một hồ sơ còn dày hơn cả tôi.

Tiến sĩ Kissinger: Đúng vậy, nhưng đó là tất cả những hành vi sai trái của ông, trong khi ông chỉ có một đề xuất.

Lê Đức Thọ: Chúng tôi có một hồ sơ rất dày về những hành vi sai trái của ông.

Tiến sĩ Kissinger: Về những hành vi sai trái của tôi?

Lê Đức Thọ: Về trách nhiệm của ông. [cười]

Tiến sĩ Kissinger: Về những hành vi sai trái của tôi. Có lẽ Cố vấn Đặc biệt sẽ đưa cho tôi hồ sơ khi tôi viết tự truyện. [Trang 488]

Lê Đức Thọ: Trong cuộc gặp này với ông, ý định của tôi là xem xét lại tình hình chung và tìm ra các biện pháp đảm bảo thực hiện nghiêm ngặt Hiệp định và Thông cáo Chung. Và trên cơ sở thực hiện nghiêm ngặt Hiệp định và Thông cáo Chung, chúng ta sẽ chuyển sang một giai đoạn mới để chấm dứt thời kỳ thù địch.

Xin hãy để tôi nêu ra những vấn đề chúng ta đang phải đối mặt, những vấn đề mà chúng ta phải giải quyết theo Hiệp định. Những vấn đề này liên quan đến cả bốn bên, và trách nhiệm thực hiện Hiệp định và Thông cáo chung là trách nhiệm của cả bốn bên. Tôi sẽ nêu ra những vấn đề liên quan đến Bắc Việt Nam, sau đó là những vấn đề liên quan đến Nam Việt Nam, để tạo điều kiện thuận lợi cho các biện pháp.

Vậy vấn đề nào liên quan đến Bắc Việt Nam? Tôi nghĩ có hai vấn đề. Thứ nhất, các hoạt động trinh sát trên không của Hoa Kỳ trên Bắc Việt Nam. Tôi nghĩ rằng về vấn đề này hiện không có gì để thống nhất vì đây là vấn đề chúng ta đã thống nhất trước đó. Bây giờ, các ngài nên chấm dứt các chuyến bay trinh sát trên không này trên Bắc Việt Nam, vì những hành động này vi phạm chủ quyền của chúng tôi và vi phạm tất cả các nguyên tắc của luật pháp quốc tế. Tôi nghĩ rằng các chuyến bay trinh sát đó phải được chấm dứt.

Vấn đề thứ hai là trách nhiệm của ngài liên quan đến Điều 21. Đây cũng là khoản nợ mà ngài phải trả cho chúng tôi sau bao nhiêu năm đất nước bị tàn phá. Việc trả khoản nợ này không chỉ có lợi cho chúng tôi mà còn cho ngài, bởi vì nó sẽ dẫn đến việc bình thường hóa quan hệ giữa hai nước chúng ta. Và nó sẽ phần nào khôi phục danh dự của Hoa Kỳ, và phần nào bù đắp những tổn thất mà nhân dân chúng tôi phải gánh chịu. Nhưng cho đến nay, tôi nhận thấy ngài đang trì hoãn những vấn đề này và đang đặt ra các điều kiện chính trị cho việc thương lượng. Điều này trái ngược với cam kết của ngài rằng khoản đóng góp của Hoa Kỳ sẽ không kèm theo bất kỳ điều kiện chính trị nào. Do đó, tôi nghĩ ngài không có lý do gì để kéo dài vấn đề này vì hầu như mọi thứ đã được thống nhất về vấn đề này.

Hôm nọ ngài nói rằng Ủy ban Kinh tế Liên hợp nên tiếp tục hoạt động. Nhưng vì mọi thứ đã được thống nhất, nên nếu Ủy ban tiếp tục hoạt động bây giờ thì đó là để ký kết các văn kiện. Do đó, tôi nghĩ rằng nếu Ủy ban Kinh tế Liên hợp tiếp tục hoạt động thì đó là để hoàn tất các văn kiện.

Nếu ông cứ kéo dài mọi vấn đề và trì hoãn việc thực hiện Hiệp định, sẽ không có cơ sở nào cho việc bình thường hóa quan hệ. Tôi nghĩ rằng ngay cả khi trong nhiệm kỳ của mình, nếu Tổng thống Nixon không thực hiện nghĩa vụ của mình, tôi nghĩ rằng với tư cách là một Tổng thống tương lai, chúng tôi sẽ yêu cầu ông thực hiện nghĩa vụ đó.

Đây là hai câu hỏi liên quan đến Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Các câu hỏi tiếp theo liên quan đến Nam Việt Nam. [Trang 489]

Trước hết, tôi nghĩ rằng điều tối quan trọng là phải tuân thủ lệnh ngừng bắn và thực hiện tất cả các điều khoản của Hiệp định, Thông cáo chung về lệnh ngừng bắn và các Nghị định thư liên quan đến lệnh ngừng bắn. Nếu chiến tranh tiếp diễn ở Nam Việt Nam, thì việc bình thường hóa quan hệ giữa chúng ta là không thể, và sẽ không có vấn đề nào khác có thể được giải quyết nếu chiến tranh tiếp diễn. Nếu Chính quyền Sài Gòn, vốn đã nhận được sự khuyến khích và hỗ trợ của ông, chấp nhận lệnh ngừng bắn, thì Lực lượng Vũ trang Giải phóng Nhân dân Nam Việt Nam sẽ sẵn sàng ngừng chiến. Quân đội và nhân dân Nam Việt Nam không có lý do gì để tiếp tục chiến tranh. Ngược lại, nếu chính quyền Sài Gòn tiếp tục chiến tranh với sự khuyến khích và hỗ trợ của các vị, như tôi đã nói sáng nay, chúng ta không còn cách nào khác. Nhân dân miền Nam Việt Nam sẽ quyết tâm phản công, và thất bại chắc chắn sẽ thuộc về chính quyền Sài Gòn, bên nhận được sự ủng hộ của các vị.

Vì vậy, diễn biến tình hình ở miền Nam Việt Nam phụ thuộc vào phía các vị.

Bây giờ, câu hỏi thứ hai. Câu hỏi thứ hai, một câu hỏi quan trọng, là vấn đề quân nhân Hoa Kỳ cải trang thành thường dân bị Hoa Kỳ bỏ lại ở Nam Việt Nam. Ông đã cam kết sẽ rút họ ra khỏi miền Nam Việt Nam trong vòng 10 tháng, phần lớn trong số họ, và trong vòng một năm cho tất cả. Giờ đây, gần hết năm đó sắp kết thúc và quân nhân Hoa Kỳ vẫn còn ở lại miền Nam Việt Nam với số lượng lớn. Theo chúng tôi được biết, như chúng tôi đã thông báo trong thông điệp gửi đến ông, con số này là hơn 20.000. Trong thông điệp gửi cho tôi, ông nói rằng con số này chỉ là 4.000. Nhưng với số lượng đó, với 4.000, không có lý do gì để họ ở lại miền Nam Việt Nam sau thời hạn rút quân.6 Trong thông điệp trước, ông đã liên hệ vấn đề quân nhân Hoa Kỳ này với cái gọi là vấn đề quân đội Bắc Việt.

Tiến sĩ Kissinger: Với cái gọi là vấn đề, hay với cái gọi là quân đội Bắc Việt?

Lê Đức Thọ: [cười] Ông có thể gọi câu hỏi này theo cách ông muốn. Tôi nghĩ nếu ông đặt câu hỏi theo cách này thì không đúng. Tôi không muốn giải thích thêm về điểm này vì tôi đã thảo luận chi tiết về những vấn đề này trong suốt năm năm đàm phán của chúng ta. Vì vậy, bây giờ ông nên tuân thủ thỏa thuận và cam kết của mình với chúng tôi.[Trang 490]

Câu hỏi thứ ba, việc đưa vũ khí trái phép vào Nam Việt Nam. Tôi đã nói về vấn đề này sáng nay.

Tiến sĩ Kissinger: Câu hỏi nào?

Lê Đức Thọ: Đưa vũ khí trái phép vào Nam Việt Nam.

Tiến sĩ Kissinger: Từ miền Bắc?

Lê Đức Thọ: Từ Washington.

Câu hỏi thứ ba là vấn đề nhân sự dân sự Việt Nam bị bắt ở Nam Việt Nam. Tôi cũng đã nói khá nhiều về vấn đề này rồi.

Tiến sĩ Kissinger: À vâng.

Lê Đức Thọ: Vậy tôi nghĩ tôi không còn gì để nói thêm về vấn đề này nữa. Tôi sẽ cung cấp cho ông tài liệu về số lượng tù nhân chính trị và về chế độ nhà tù ở Nam Việt Nam. Tôi nghĩ rằng ông cũng nên thực hiện những cam kết với tôi về vấn đề này.

Về việc mất tích trong chiến đấu, tôi nghĩ rằng cả hai chúng ta nên thực hiện điều khoản này. Nhưng tôi có một ý kiến về vấn đề này, rằng ông không muốn trao trả những người còn sống, nhưng ông lại khăng khăng đòi trao trả những người đã chết.

Đây là những vấn đề cấp bách cần được giải quyết. Về các vấn đề chính trị của Nam Việt Nam, đây cũng là những vấn đề mà chúng ta nên thảo luận và đi đến thống nhất, và hai đảng Nam Việt Nam cũng sẽ thảo luận và thực hiện chúng—các quyền tự do dân chủ, Hội đồng Hòa giải và Hòa hợp Quốc gia, vấn đề tổng tuyển cử.

Cuối cùng, còn một câu hỏi nữa, đó là ngân sách của ICCS. Tôi nghĩ rằng việc rút quân sẽ hoàn tất trong vòng 60 ngày kể từ ngày ký Hiệp định, và các vấn đề chính trị của Nam Việt Nam sẽ mất 90 ngày sau khi ký Hiệp định, và sau đó ICCS sẽ bị giải thể và không còn tồn tại nữa. Nhưng giờ đây, sự tồn tại của ICCS đã kéo dài và chi phí do ICCS gánh chịu quá lớn. Hơn nữa, số tiền mà ông đã nêu về chi tiêu hàng năm của ICCS là 35 triệu đô la Mỹ mỗi năm. Vì vậy, mỗi bên ký kết sẽ phải đóng góp 8 triệu đô la mỗi năm. Bản thân chúng tôi không đủ khả năng chi trả số tiền đó. Bởi vì thẳng thắn mà nói, chúng tôi còn không đủ khả năng chi trả, chứ đừng nói đến PRG. Làm sao họ có thể sản xuất ra một số tiền lớn như vậy? Vì vậy, tôi nghĩ bây giờ Hoa Kỳ sẽ chi trả toàn bộ chi phí của ICCS.

Tiến sĩ Kissinger: Ông có đưa ra điều đó như một sự nhượng bộ không? Vâng, tôi nói cho anh biết, nếu chúng ta chi trả các khoản chi phí, chúng ta muốn có một thỏa thuận bằng văn bản rằng người Hungary và người Ba Lan phải làm theo những gì chúng ta bảo họ. Chúng tôi nghĩ [Trang 491] họ đã bỏ phiếu cùng anh vì anh đã trả một nửa và đó là hai phần mà anh sở hữu.

Lê Đức Thọ: Thưa Ngài Bộ trưởng, thẳng thắn mà nói, chúng tôi không thể nào cấp tiền vô thời hạn cho ICCS. Đó là một gánh nặng không thể chịu đựng nổi đối với chúng tôi.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi rất ngạc nhiên khi nghĩ đến mức độ tận tâm mà Cố vấn Đặc biệt đã dành cho phần đó, Chương VI. Tôi có thể nói rằng ông đã dành nhiều tâm huyết cho phần đó hơn hầu hết các phần khác. Chắc chắn là dài hơn bất kỳ phần nào khác.

Lê Đức Thọ: Đó là một gánh nặng không thể chịu đựng được. Điều đó không có nghĩa là chúng tôi không muốn các hoạt động. Khi đó, ông sẽ cho chúng tôi vay tiền và sẽ khấu trừ số tiền đó vào khoản đóng góp cho việc chữa lành vết thương chiến tranh.

Tiến sĩ Kissinger: Có một điều khoản trong Hiến pháp Phổ năm 1864, rằng nếu ngân sách mới không được chấp thuận, ngân sách cũ vẫn tiếp tục.

Lê Đức Thọ: Đúng vậy, nhưng ngay cả ngân sách cũ chúng tôi cũng không thể chi trả được khoản này.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi hiểu. Chúng tôi sẽ xem xét vấn đề đó và sẽ trình bày quan điểm của chúng tôi.

Lê Đức Thọ: Thật lòng mà nói, khi tôi đàm phán với ông về vấn đề này, tôi không nghĩ số tiền lại lớn đến vậy. Nếu tôi biết trước số tiền cần chi, tôi đã đề xuất Hoa Kỳ chi trả toàn bộ chi phí. Nhưng đó là một khoản tiền lớn đối với chúng tôi. Trong khi đó, ông lại không thực hiện các điều khoản về đóng góp của Hoa Kỳ cho việc hàn gắn vết thương chiến tranh, và trong điều kiện này, chúng tôi không thể làm được. Đặc biệt là Chính quyền Cách mạng Nhân dân Campuchia (PRG), họ không có tiền.

Tiến sĩ Kissinger: Nó không có cơ sở thuế. [tiếng cười từ cả hai phía.]

Bà Bình hiện thế nào rồi?

Lê Đức Thọ: Bà ấy hiện đang ở Liên Xô. Đây là một câu hỏi tôi nêu ra với ông một cách rất thẳng thắn.

Tiến sĩ Kissinger: Thưa Cố vấn Đặc biệt, tôi nhận thấy việc này có những khó khăn. Tôi sẽ xem xét ngay khi trở về Washington. Chúng ta sẽ tiếp cận vấn đề này với tinh thần tích cực, và tôi sẽ chia sẻ quan điểm của mình với ông.

Lê Đức Thọ: Thời gian có hạn, tôi có một số câu hỏi. Chúng ta cần xem xét xem câu hỏi nào có thể giải quyết được, câu hỏi nào nên giải quyết trước, câu hỏi nào nên giải quyết sau. Tôi vừa nêu ra những câu hỏi này. Xin ông cho biết ý kiến của mình và chúng ta sẽ xem xét nên tiến hành như thế nào.

Tiến sĩ Kissinger: Thưa Cố vấn Đặc biệt, tôi đánh giá cao tinh thần mà ông đã phát biểu. Và tôi muốn bổ sung thêm vào những gì tôi đã nói sáng nay, để nhắc lại những gì tôi đã nói sáng nay. Cả hai chúng ta thực sự chỉ có một lựa chọn, đó là tạo dựng hòa bình. Và đó sẽ là thái độ của chúng ta. [Trang 492]

Tôi cũng đánh giá cao việc Cố vấn Đặc biệt đã đề cập đến danh sách các chủ đề mà ông ấy quan tâm nhưng nhấn mạnh vào những vấn đề có thể giải quyết tương đối nhanh chóng.

Đầu tiên, về hoạt động trinh sát - trong số các vấn đề liên quan đến VNDCCH và Hoa Kỳ, tức là giữa chúng ta - hoạt động trinh sát trong bối cảnh ngừng bắn, trong đó vấn đề xâm nhập cũng được xem xét nghiêm túc, sẽ không có vấn đề gì.

Về Điều 21, tôi tin rằng khi công việc của chúng ta tiến triển, chúng ta có thể sắp xếp việc nối lại Ủy ban.

Cố vấn Đặc biệt cũng đã đề cập đến một số vấn đề liên quan đến Nam Việt Nam. Một trong những điều tôi có thể phàn nàn về Cố vấn Đặc biệt là ông ta luôn khiến các đồng minh của mình nổi giận với tôi và họ đến gặp tôi để phàn nàn về 24.000 quân nhân đang ở Nam Việt Nam. Chúng ta chưa bao giờ cử đồng minh đến để phàn nàn về ông ta.

Chúng ta không có 24.000 quân nhân; thậm chí còn không có 4.000 quân nhân. Chúng ta có 4.000 người Mỹ, phần lớn là thường dân được Hiệp định cho phép. Về việc đưa vũ khí chiến tranh bất hợp pháp, điều khiến nó trở nên bất hợp pháp, thưa Cố vấn Đặc biệt, là việc ông đã từ chối thiết lập các trạm kiểm soát, do đó khiến mọi thứ đều có vẻ bất hợp pháp. Nhưng giải pháp là thiết lập các trạm kiểm soát, điều mà ông có thẩm quyền thiết lập. Nhưng tôi thực sự nghĩ rằng thông tin tình báo của ông về điều đó là sai, rất kém, bởi vì chúng ta không có người nào tham gia chiến đấu hoặc hoạt động bán quân sự.

Vậy là còn lại ba vấn đề mà Cố vấn Đặc biệt đã đề cập, có thể giải quyết được. Ông ấy đã đề cập đến hai vấn đề, nhưng tôi sẽ bổ sung thêm vấn đề thứ ba. Một là việc thực hiện nghiêm ngặt lệnh ngừng bắn. Thứ hai là việc phân định vùng kiểm soát. Vấn đề thứ ba liên quan đến 5.000 thường dân Việt Nam bị bắt ở miền Nam Việt Nam.

Về điểm cuối cùng, tôi sẽ phải đợi Đại sứ Martin trở về Sài Gòn và chúng tôi sẽ liên lạc với ông về vấn đề này rất sớm. Tất nhiên sẽ phải có sự đáp trả, nhưng chúng tôi sẽ đưa ra điều đó...

Về lệnh ngừng bắn và phân định vùng kiểm soát. Thưa Cố vấn Đặc biệt, tôi xin trình bày đánh giá của tôi về vấn đề này. Mỗi lần chúng ta tuyên bố ngừng bắn, mỗi bên đều cố gắng giành lại càng nhiều lãnh thổ càng tốt ngay trước khi ngừng bắn. Và sau đó, bên nào mất lãnh thổ sẽ phải mất nhiều tuần tiếp theo để giành lại. Vì vậy, lệnh ngừng bắn trước hết dẫn đến sự gia tăng hoạt động quân sự, và sau đó là một giai đoạn hoạt động dữ dội hơn nhằm cố gắng khắc phục hậu quả của lệnh ngừng bắn. Vì vậy, lệnh ngừng bắn đã có hậu quả nghịch lý là đẩy nhanh hoạt động quân sự.

Ông có nghĩ chúng ta có thể mở ra một cánh cửa sổ không, thưa Cố vấn Đặc biệt? Rõ ràng là chúng ta không đang gặp khủng hoảng năng lượng trong căn phòng này. Nếu ông đồng ý, thưa Cố vấn Đặc biệt. [Trang 493]

Lê Đức Thọ: [cười] Tôi đồng ý.

Tiến sĩ Kissinger: Trời nóng.

Lê Đức Thọ: Bởi vì nếu tôi không đồng ý, thì cả hai chúng ta sẽ bị ngạt thở [cười].

Tiến sĩ Kissinger: Vậy thì chúng ta sẽ cùng nhau đi. Chúng ta sẽ làm một việc chung mà chúng ta đã đồng ý. [Ông Smyser đứng dậy mở cửa sổ, hóa ra cửa sổ đã bị khóa. Ông ấy ra ngoài tìm kiếm sự hỗ trợ]

Vì vậy, điều quan trọng bây giờ là trước khi có lệnh ngừng bắn, hoặc đồng thời với lệnh ngừng bắn, cần phải có một số thông tin về vị trí các khu vực kiểm soát.

Tôi thấy ông Hiền có một tờ giấy. Liệu chúng ta có thể có được nó trước khi cuộc họp kết thúc không?

Cố vấn Đặc biệt không bao giờ huy động toàn bộ lực lượng dự bị cùng một lúc. Tôi đã biết điều này.

[Ông Smyser quay lại cùng một người Pháp, người đã mở được cửa sổ.] Tôi nghĩ việc này sẽ cần Hội đồng Nhà nước quyết định.

Vì vậy, cuối cùng tôi tin rằng, một trong những khó khăn là, trong lệnh ngừng bắn gần đây nhất, chúng ta đã dành quá nhiều thời gian soạn thảo văn kiện mà lại có quá ít sự tham gia của các bên ở Nam Việt Nam, những bên chủ yếu phải thực hiện, nên động lực để thực hiện là không đủ.

Vậy nên, tôi xin đồng ý với Cố vấn Đặc biệt về tính khả thi của một lệnh ngừng bắn sớm, và lần này lệnh này sẽ được thực hiện nghiêm ngặt. Nhưng tôi cũng xin hỏi Cố vấn Đặc biệt xem ông ấy sẽ đề xuất giải quyết vấn đề này như thế nào để ngăn chặn việc cả hai bên cố gắng chiếm đoạt lãnh thổ ngay trước khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực. Nói cách khác, làm sao chúng ta biết được ai đang ở đâu?

Lê Đức Thọ: Ông đã nói xong chưa?

Tiến sĩ Kissinger: Vâng.

Lê Đức Thọ: Hôm nay tôi đã có những phát biểu sơ bộ với Ngài Bộ trưởng, bởi vì chưa đến lúc đi sâu vào vấn đề, bởi vì chúng ta không có thời gian. Bởi vì vấn đề cần được thảo luận để đi đến thống nhất cụ thể. Chỉ bằng cách này, chúng ta mới có thể giải quyết vấn đề.

Vậy bây giờ tôi xin phép đưa ra một số nhận xét về những quan điểm mà ông vừa nêu. Tôi sẽ trả lời từng ý một theo thứ tự ông đã chọn.

Không có lý do gì để các chuyến bay trinh sát này tiếp tục, và không có lý do gì để ông liên hệ các chuyến bay trinh sát trên Bắc Việt Nam với cái mà ông gọi là việc đưa vũ khí từ miền Bắc vào miền Nam. Những chuyến bay trinh sát này cấu thành hành vi vi phạm chủ quyền của đất nước chúng ta. Vì vậy, không quốc gia nào được phép tham gia vào những hoạt động như vậy.

Liên quan đến Điều 21, chúng ta có thể thảo luận về việc nối lại Ủy ban. Nhưng mọi thứ đã được thống nhất tại Ủy ban Liên hợp. [Trang 494]

Có một số vấn đề đã được hoãn lại để thảo luận thêm, nhưng đó là những vấn đề đã đạt được thỏa thuận [sic], do đó việc triệu tập lại Ủy ban chỉ nhằm mục đích ký kết văn bản đã được thống nhất.

Về vấn đề nhân sự Hoa Kỳ cải trang thành thường dân, chúng tôi có bằng chứng, có tài liệu, có nguồn tin đáng tin cậy về vấn đề này. Những tài liệu này đến từ Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ. Tôi sẽ cung cấp cho ông tài liệu để tiết kiệm thời gian. Và một số...

Tiến sĩ Kissinger: Nhưng ai là người viết tài liệu đó?

Lê Đức Thọ: Bộ trưởng Schlesinger, trả lời các câu hỏi của Ủy ban Quân sự, Ủy ban Thượng viện.

Tiến sĩ Kissinger: Của Ủy ban chúng ta?

Lê Đức Thọ: Vâng, con số ông ấy đưa ra ở đây không phải là 24.000, nhưng cũng không ít đến mức 4.000. Và có rất nhiều báo cáo từ báo chí Hoa Kỳ.

Tiến sĩ Kissinger: Nhưng ông đang trích dẫn lời của chính người của mình. Cora Weiss sẽ không biết chuyện gì đang xảy ra đâu.

Lê Đức Thọ: Ông luôn nghĩ đến bà Cora Weiss, khi nói về bà Cora Weiss. [Cười]

Tiến sĩ Kissinger: Bà Bình cũng vậy. Tôi quan tâm đến phụ nữ.

Lê Đức Thọ: Tôi sẽ đưa cho ông các tài liệu. Bởi vì ông đã cam kết rút chúng ra. Giờ chỉ còn khoảng vài chục ngày nữa, và ngay cả với 4.000 quân nhân, thời hạn cũng đã hết.

Tiến sĩ Kissinger: Khoan đã, ông Cố vấn Đặc biệt. Một điều khiến tôi lo lắng là ông có thể thực sự tin vào những con số này. Tôi sẽ không lo lắng nếu tôi tin rằng chúng chỉ được đưa ra để tuyên truyền. Bởi vì những con số này hoàn toàn sai.

Trước hết, con số 4.000 mà chúng tôi đưa cho ông cũng không phải là quân nhân. Đó là tất cả những người Mỹ tham gia vào bất kỳ hoạt động nào dù chỉ liên quan mơ hồ đến Chính phủ. Rất ít người là quân nhân, rất ít—tức là chưa đến 500 người.

Lê Đức Thọ: Trong thông điệp của ông, ông đã nói với tôi rằng có hơn 3.000 quân nhân ở lại Nam Việt Nam để bảo trì trang thiết bị.

Tiến sĩ Kissinger: Nhân viên dân sự đang bảo trì trang thiết bị.

Lê Đức Thọ: Nhưng việc bảo trì trang thiết bị quân sự. Vậy nên tôi không biết liệu Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Schlesinger có nói sai khi nói như vậy không.

Tiến sĩ Kissinger: Quân đội ư?

Lê Đức Thọ: Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ, mặc dù con số ông ấy đưa ra ít hơn 24.000.

Tiến sĩ Kissinger: Vâng, tôi hiểu. Tôi sẽ xem xét lại. [Trang 495]

Lê Đức Thọ: Về việc đưa vũ khí, khí tài vào Nam Việt Nam, ngài đã nói rằng cần phải có một số trạm kiểm soát. Chúng tôi không phản đối việc có các trạm kiểm soát. Nhưng sau khi ngừng bắn, các trạm kiểm soát sẽ được quyết định và việc kiểm soát sẽ được tổ chức.

Về ba vấn đề. Việc ngừng bắn, trước tiên tôi xin nói về việc ngừng bắn. Khi chiến tranh vẫn đang tiếp diễn và chưa có lệnh ngừng bắn, các bên tham chiến không thể bị ngăn cản nỗ lực tiến quân. Điều quan trọng là khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, các bên phải giữ nguyên vị trí. Và tôi nhớ một điều khoản trong Thông cáo chung, rằng khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, quân đội của mỗi bên phải trở về vị trí đã chiếm đóng trước ngày 28 tháng 1. Vì vậy, các điều khoản của Hiệp định và Thông cáo chung rất rõ ràng. Nhưng sau khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, không bên nào có quyền tiến hành các hoạt động chiếm đất.

Tiến sĩ Kissinger: Nhưng điều tôi đang cố gắng ngăn chặn là các hoạt động chiếm đất trước khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực.

Lê Đức Thọ: Sẽ rất khó khăn vì chưa có lệnh ngừng bắn. Vì vậy, rất khó để ngăn chặn họ tham gia vào các hoạt động quân sự. Nhưng khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, họ phải dừng lại. Và những quân đội đã tiến hành các hoạt động chiếm đất sau ngày 28 tháng 1 sẽ phải trở về vị trí đã chiếm đóng trước ngày 28 tháng 1.

Theo quan điểm của tôi, sau khi ngừng bắn, các vùng kiểm soát sẽ được phân định. Tất cả các điều khoản của lệnh ngừng bắn phải được tôn trọng, sau đó các lực lượng kiểm soát sẽ được triển khai, và lệnh ngừng bắn sẽ có hiệu lực. Sau đó, chúng ta sẽ thảo luận về việc phân định các vùng kiểm soát và các vấn đề khác. Bởi vì còn nhiều vấn đề khác trong các nghị định thư ngừng bắn.

Về 5.000 tù nhân chính trị: Khi ngài đến thăm Hà Nội, ngài đã nói với tôi rằng họ sẽ được trả tự do trong vài ngày tới, và sau đó hai bên miền Nam Việt Nam đã thống nhất về các giai đoạn trả tự do cho những tù nhân này. Nhưng cho đến nay việc trả tự do vẫn chưa diễn ra. Vì vậy, họ phải được trả tự do. Đó là điều đã được thỏa thuận. Nhưng hàng ngàn tù nhân khác cũng sẽ được trả tự do. Và tôi muốn nói rằng không chỉ những tù nhân bị bắt trước ngày 28 tháng 1 mà cả những người bị bắt sau ngày 28 tháng 1, các bên nên trao đổi danh sách những tù nhân đó, cả tù nhân quân sự và tù nhân dân sự, và trao đổi.

Vậy là tôi đã trả lời từng điểm một các câu hỏi mà ngài đã nêu ra.

Tiến sĩ Kissinger: Vâng, nó không trả lời được câu hỏi làm thế nào để tránh vấn đề của mỗi văn kiện trước, nơi đã có các hoạt động chiếm đất quy mô lớn ngay trước khi ngừng bắn. Tại sao hai bên không được chỉ thị cùng nhau phân định sơ bộ vào một ngày nào đó, và trên cơ sở đó, tuyên bố ngừng bắn? [Trang 496]

Này, điều tôi đang cố gắng ngăn chặn là một bên bắt đầu một cuộc tấn công lớn rồi đột nhiên kêu gọi ngừng bắn.

Lê Đức Thọ: Bởi vì đề xuất của ông trái với các điều khoản của Hiệp định và các Nghị định thư mà chúng ta đã đồng ý. Để tránh những điều này, chúng ta sẽ thảo luận tất cả những điều khác trước khi đi đến ngừng bắn.

Tiến sĩ Kissinger: Ông nói lại xem?

Lê Đức Thọ: Chúng ta nên thảo luận tất cả các vấn đề liên quan đến việc thực hiện Hiệp định, sau đó thống nhất về trình tự ngừng bắn, và sau đó thảo luận về các phương thức ngừng bắn—vị trí quân đội, việc phân định vùng kiểm soát, v.v.

Tiến sĩ Kissinger: Vâng, điều đó tùy thuộc vào việc ai sẽ thực hiện việc này. Quan điểm của chúng tôi là việc này nên được thực hiện giữa Chính quyền Cách mạng Lâm thời Việt Nam Cộng hòa và Chính quyền Sài Gòn, trong một bộ máy đã được thiết lập.

Lê Đức Thọ: Không, tôi nghĩ rằng ông và tôi nên thảo luận tất cả các vấn đề, bao gồm cả vấn đề ngừng bắn lúc đó.

Tiến sĩ Kissinger: Cố vấn Đặc biệt và tôi ư?

Ông Phương: Vâng.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi không biết liệu thể trạng căng thẳng của tôi có đủ sức để thảo luận với bốn nước Ả Rập, Israel và Cố vấn Đặc biệt cùng một lúc hay không. [Cười]

Lê Đức Thọ: Tôi không liên quan gì đến Trung Đông. [Cười]

Tiến sĩ Kissinger: Nhưng tôi có!

Lê Đức Thọ: Vâng, anh phải chia sẻ suy nghĩ của mình theo năm hoặc sáu cách. Công việc của anh rất mệt mỏi, rất vất vả, và anh phải đi công tác rất nhiều.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi phải nói với Cố vấn Đặc biệt về tổ chức tuyệt vời của Bộ phận mới mà tôi vinh dự được lãnh đạo. Đầu tháng 9, một người bạn của tôi từ New York đã viết thư chúc mừng tôi được bổ nhiệm vào vị trí mới. Giữa tháng 11, anh ấy nhận được thư trả lời cảm ơn vì những lời khuyên hữu ích về Trung Đông và anh ấy nên liên hệ với tôi bất cứ lúc nào nếu có bất kỳ lời khuyên nào về chủ đề đó! Vậy nên nếu anh có nhận được tài liệu nào về Jerusalem, hãy gửi lại cho tôi, đó là một sai lầm. [Cười]

Lê Đức Thọ: Tôi nhận được rất nhiều thư từ Hoa Kỳ. Đủ mọi loại thư.

Tiến sĩ Kissinger: Ông có đồng ý không, thưa Cố vấn Đặc biệt? Nhưng tôi chắc chắn ông sẽ trả lời những câu hỏi đó thông minh hơn tôi. Nhưng tôi có thể đề xuất điều này không, thưa Cố vấn Đặc biệt? Về nguyên tắc, chúng ta đồng ý rằng cần có một lệnh ngừng bắn hiệu quả. Chúng ta hãy cùng nhau hiểu rõ điều đó. Và một lệnh ngừng bắn nên được thực hiện đầy đủ lần này.

Chúng tôi sẽ liên hệ với ông trong vòng hai tuần, vào đầu tháng 1, để đưa ra những đề xuất cụ thể về cách thức thực hiện điều này. Và [Trang 497] cả hai chúng ta sẽ cùng suy nghĩ về các phương thức để giải quyết những lo ngại của nhau. Bởi vì tôi đồng ý với những gì Cố vấn Đặc biệt đã nói với tôi khi chúng ta gặp riêng, rằng nó không nên thất bại lần thứ ba.

Lê Đức Thọ: Tôi nghĩ rằng vào đầu tháng 1, khi ông đưa ra đề xuất, ông không nên chỉ xem xét vấn đề ngừng bắn mà còn phải xem xét tất cả những câu hỏi tôi đã nêu ra cho ông.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi hiểu, và sau đó chúng ta có thể quyết định những câu hỏi nào phù hợp hơn để Cố vấn Đặc biệt và tôi thảo luận, và những chủ đề nào phù hợp hơn để các bên liên quan thảo luận.

Vậy nên có lẽ chúng ta nên dừng cuộc thảo luận hôm nay về Việt Nam tại đây. Tôi sẽ trả lời tất cả những vấn đề mà Cố vấn Đặc biệt đã nêu ra.

Nhưng trước khi chia tay, tôi biết Cố vấn Đặc biệt sẽ rất buồn nếu tôi không cho ông ấy cơ hội bày tỏ quan điểm về hai quốc gia mà ông ấy yêu thích, nơi ông ấy đã dành rất nhiều thời gian và công sức - Lào và Campuchia. Chúng tôi hoàn toàn bối rối tại sao Bắc Việt Nam vẫn tiếp tục xây dựng những con đường mới ở Lào trong khi họ đang có kế hoạch rời khỏi đó. Nhưng nếu Cố vấn Đặc biệt có bất kỳ quan điểm nào khác về Việt Nam, chúng tôi xin lắng nghe... [Ông ra hiệu cho Cố vấn Đặc biệt tiếp tục.]

Lê Đức Thọ: Về Việt Nam, tôi muốn nhắc lại vấn đề quân nhân cải trang thành dân thường. Ông đã nói rằng ông sẽ xem xét vấn đề này. Nhưng tôi muốn nhắc ông rằng ông nên tuân thủ lời cam kết mà ông đã đưa ra với tôi rằng toàn bộ quân nhân phải được rút hoàn toàn khỏi Nam Việt Nam và không đưa thêm quân nào, kể cả quân đội mới, vào Việt Nam. Tôi nhớ lại sự hiểu biết, cam kết của ông, và xin nhắc lại điều đó.

Tiến sĩ Kissinger: Vâng, tôi hiểu điều này. Nhưng tất nhiên, điều này nằm trong bối cảnh thực hiện Hiệp định.

Lê Đức Thọ: [cười] Anh liên hệ vấn đề này với tôi. Về thời hạn, anh đã có thỏa thuận rồi.

Tiến sĩ Kissinger: Vâng, nhưng ông đã cam kết không đưa quân nhân xâm nhập, và 87.000 người đã đổ bộ xuống Nam Việt Nam.

Lê Đức Thọ: Không, ông không thể liên kết câu hỏi này với câu hỏi kia, bởi vì trong cuộc thảo luận của chúng ta, ông đã cam kết điều này và giờ thời hạn sắp hết, nên cần phải rút quân.

Tiến sĩ Kissinger: Vâng, trước hết, chúng tôi không có quân nhân nào cải trang thành dân thường.

Lê Đức Thọ: Một bên nói rằng có quân nhân như vậy, bên kia nói là không. Sẽ mất cả ngày.

Tiến sĩ Kissinger: Chúng tôi có quân nhân cải trang thành dân thường.

Lê Đức Thọ: Điều quan trọng nhất là thực hiện các cam kết của mình. [Trang 498]

Tiến sĩ Kissinger: Tôi sẽ xem xét có bao nhiêu quân nhân sẽ được bao phủ bởi thỏa thuận này, và sau đó tôi sẽ cho ông biết quan điểm. Bởi vì nhiều con số tôi đưa ra sẽ không áp dụng được.

Lê Đức Thọ: Anh nên bám sát vào sự hiểu biết, cam kết đã nêu trong bài báo.

Tiến sĩ Kissinger: Thưa Cố vấn Đặc biệt, thật thú vị khi nói rằng một thỏa thuận chưa ký kết phải được thực hiện nghiêm ngặt, nhưng các điều khoản đã ký kết của Hiệp định lại có thể bị bỏ qua hoàn toàn.

Lê Đức Thọ: Theo Hiệp định và cam kết của ông, Hoa Kỳ sẽ chấm dứt sự tham gia quân sự và can thiệp vào Nam Việt Nam. Nếu bây giờ ông duy trì số quân đó, điều đó có nghĩa là ông vẫn tiếp tục tham gia vào Nam Việt Nam.

Tiến sĩ Kissinger: Nhưng ý tôi là không thể chỉ áp dụng một phần Hiệp định này.

Lê Đức Thọ: Không, đây là một trong những câu hỏi tôi đã nêu ra. Nhưng nếu ông nói vậy, tôi có thể nêu ra rất nhiều câu hỏi khác mà ông chưa tuân thủ các điều khoản của Hiệp định. Nhưng vấn đề ở đây là sau khi quân đội Hoa Kỳ rút khỏi Nam Việt Nam, không có lý do gì Hoa Kỳ vẫn duy trì quân số ở Nam Việt Nam. Bởi vì nếu vậy, ông sẽ tiếp tục giúp Chính quyền Sài Gòn gây chiến.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi hiểu quan điểm của Cố vấn Đặc biệt, và tôi sẽ xem xét. Tôi sẽ phải xem xét xem nó áp dụng cho những con số nào.

Lê Đức Thọ: Xin ông xem xét.

Tiến sĩ Kissinger: Vâng.

Lê Đức Thọ: Bây giờ, về việc nối lại Ủy ban Kinh tế Liên hợp. Hôm nọ ông có nói về việc nối lại Ủy ban vào đầu tháng 12. Trong thư trả lời, tôi đã nói rằng chúng ta sẽ quyết định ngày nối lại khi chúng ta họp. Nhưng quan điểm của tôi là khi Ủy ban được triệu tập lại, họ nên ký sơ bộ văn bản đã thống nhất. Việc triệu tập lại Ủy ban là vô ích nếu ông muốn kéo dài công việc của Ủy ban mà ông vẫn không muốn ký Thỏa thuận. Không có ích gì cả. Nhưng tôi nghĩ rằng không nên kéo dài thêm nữa. Đó là quan điểm của tôi.

Tiến sĩ Kissinger: Các chuyên gia của chúng tôi cho rằng công việc cần được xem xét lại để phù hợp với hoàn cảnh hiện tại. Ông Williams, người đại diện cho chúng tôi, đang đi công tác khi tôi rời đi. Tôi sẽ gặp ông ấy vào tuần tới khi tôi trở về và tôi sẽ đề xuất ngày cụ thể và các điều khoản tham chiếu.

Lê Đức Thọ: Được rồi.

Tiến sĩ Kissinger: Tóm lại, chúng tôi sẽ đề xuất với ngài những ý tưởng của chúng tôi. Chúng tôi đã nhất trí về nguyên tắc về tính khả thi của một lệnh ngừng bắn mới. Chúng tôi sẽ trình bày ý tưởng về cách thức thực hiện điều đó, cân nhắc tất cả những mối quan ngại của chúng tôi. [Trang 499]

Chúng tôi sẽ trình bày ý tưởng của chúng tôi về Điều 8(c) và Điều 21.

Lê Đức Thọ: Ngài Cố vấn Đặc biệt, ngài đã nói xong chưa?

Tiến sĩ Kissinger: Vâng. Tôi chỉ xin tóm tắt lại tình hình hiện tại của chúng ta.

Lê Đức Thọ: Vậy tôi nghĩ lần này chúng ta vừa nêu ra những vấn đề. Về một số vấn đề trong số đó, ngài đã nói với tôi rằng ngài sẽ xem xét khi trở về Hoa Kỳ. Về việc thảo luận các vấn đề liên quan đến việc thực hiện Thỏa thuận, chúng ta sẽ thảo luận trong một cuộc họp khác.

Tiến sĩ Kissinger: Được rồi.

Lê Đức Thọ: Các cuộc thảo luận sẽ bao gồm tất cả những vấn đề này, bao gồm cả vấn đề ngừng bắn. Nếu chúng ta gặp lại nhau để thảo luận những vấn đề này, chúng ta sẽ đạt được những kết quả thực tế, không chỉ trên giấy tờ mà còn [để] quyết định được hiện thực hóa. Bởi vì, như tôi đã nói với các bạn, tôi đã hai lần là nạn nhân của sự vi phạm đức tin. Lần thứ ba sẽ đồng nghĩa với việc chấm dứt, bởi vì không còn niềm tin. Vì vậy, tôi hy vọng rằng các cuộc họp sắp tới của chúng ta sẽ mang lại những kết quả tích cực không chỉ trên giấy tờ mà còn cả những sự kiện cụ thể, những hành động cụ thể.

Tùy ông quyết định ngày họp tiếp theo của chúng ta. Nhưng tôi không thể đến đây sớm vào tháng Một được, vì tôi chỉ có thời gian để về rồi lại đi. [Cười] Vậy nên tôi sẽ luôn đi công tác!

Tiến sĩ Kissinger: Tôi nghĩ Cố vấn Đặc biệt sẽ nghỉ lễ Giáng sinh vào lúc đó.

Lê Đức Thọ: Giáng sinh này tôi sẽ ở lại đây thêm vài ngày trước khi đi. Vậy nên ông sẽ cho biết ngày họp tiếp theo của chúng ta, nhưng không phải vào đầu tháng Một.

Tiến sĩ Kissinger: Không, tôi cũng không thể hẹn sớm vào tháng Một được. Khi chúng tôi gửi cho ông thông báo khác, chúng tôi sẽ gửi cho ông một ý tưởng. Có lẽ chúng ta nên sắp xếp một cuộc họp sơ bộ giữa Bộ trưởng Thạch và, ví dụ như, Đại sứ Martin, để thu hẹp các vấn đề. Hoặc bất kỳ ai khác mà ông muốn cử đến.

Lê Đức Thọ: Để tôi suy nghĩ thêm.

Tiến sĩ Kissinger: Chúng tôi sẽ cân nhắc, nhưng khi lịch trình của tôi trong tháng Một rõ ràng hơn, chúng tôi sẽ đưa ra đề xuất.

Lê Đức Thọ: Đây là đề xuất của tôi. Chúng ta hãy nghĩ xem liệu chúng ta có thể tìm được nơi nào gần hơn để gặp nhau không.

Tiến sĩ Kissinger: Như Hồng Kông chẳng hạn?

Lê Đức Thọ: Tôi không biết, nhưng chúng ta nên suy nghĩ.

Tiến sĩ Kissinger: Hawaii à?

Lê Đức Thọ: Hãy để chúng ta suy nghĩ và chúng ta sẽ trao đổi quan điểm.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi nghĩ nên nghĩ đến một địa điểm gần hơn.

Lê Đức Thọ: Bởi vì đó là một hành trình dài, và tôi sẽ mất nhiều thời gian. Nếu các cuộc họp diễn ra thường xuyên, thì thời gian giữa các [Trang 500] cuộc họp sẽ ngắn, như vậy tôi sẽ rất mệt mỏi. Đó là đề xuất của tôi; chúng ta sẽ trao đổi quan điểm về vấn đề đó.

Tiến sĩ Kissinger: Chính xác. Bây giờ chúng ta nên nói gì với báo chí hôm nay? Chúng ta có nên nói rằng chúng ta đã thảo luận về các vấn đề cùng quan tâm và đã đồng ý giữ liên lạc để thảo luận thêm khi có cơ sở từ các sự kiện? Hay đó là một tuyên bố quá táo bạo?

Lê Đức Thọ: Theo tôi, chúng ta nên thống nhất về tuyên bố sẽ đưa ra.

Tiến sĩ Kissinger: Đúng vậy.

Lê Đức Thọ: Hai bên đã gặp gỡ và trao đổi quan điểm về các vấn đề cùng quan tâm trong bối cảnh tình hình hiện nay. Hai bên sẽ duy trì liên lạc. Hai bên nhất trí duy trì diễn đàn này, kênh này, để tiếp tục trao đổi quan điểm.

Tiến sĩ Kissinger: Có lẽ "kênh này" thì hay hơn. Ông Vest sẽ đọc lại cho chúng ta nghe.

Ông Vest: "Hai bên đã gặp nhau hôm nay và trao đổi quan điểm về các vấn đề cùng quan tâm trong bối cảnh tình hình hiện tại. Họ sẽ duy trì kênh này để thảo luận thêm khi cần thiết." [Họ chép lại.]

Tiến sĩ Kissinger: Tôi tự hỏi liệu Cố vấn Đặc biệt có để ý đến những bình luận của tôi về ông ấy khi đến không.

Lê Đức Thọ: [cười] Tôi đã đọc rồi.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi không muốn sự hài hước của mình bị người bạn cũ của tôi bỏ qua hoàn toàn.

Lê Đức Thọ: Bất kỳ phát biểu nào của ông cũng sẽ được tôi chú ý. [Cười] Tôi hiểu những gì ông nói.

Tiến sĩ Kissinger: Chỉ cần đừng đưa ra lời khuyên kỹ thuật cho các nước khác.

Vậy nên, thưa ông Cố vấn Đặc biệt, chúng ta sẽ chỉ nói điều này và không nói gì thêm.

Chúng ta sẽ sớm liên lạc lại. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn vì ngài đã vượt chặng đường dài như vậy để gặp mặt, và chúng tôi coi đó là dấu hiệu cho thấy thiện chí nghiêm túc của ngài.

Tôi phải nói rằng tôi không thể chấp nhận ý kiến cho rằng phía chúng tôi đã phản bội niềm tin. Nhưng chúng tôi không muốn khơi lại cuộc tranh luận đó. Trong mọi trường hợp, chúng ta nên hành động, ít nhất là để lệnh ngừng bắn được thực thi một cách chắc chắn, để cuộc chiến cuối cùng chấm dứt ở Việt Nam. Và tôi nghĩ mỗi bên nên kiềm chế trong khoảng thời gian giữa các cuộc họp trong các hoạt động quân sự của mình.

Lê Đức Thọ: [cười] Tôi xin nhân cơ hội này để nói với ngài Đại sứ rằng sau này nếu chúng ta đạt được thỏa thuận thì trách nhiệm của ngài rất nặng nề, bởi vì việc chúng ta có thể thực hiện Thỏa thuận ở đây hay không phụ thuộc vào ngài. [Trang 501]

Đại sứ Martin: Chỉ thị của tôi luôn luôn là từ Bộ trưởng.

Lê Đức Thọ: Tôi tự hỏi liệu chỉ thị của Bộ trưởng là tích cực hay tiêu cực. [cười]

Tiến sĩ Kissinger: Chúng luôn luôn tích cực. Tôi tự hỏi liệu Cố vấn Đặc biệt có xem xét đề xuất của tôi trong cuộc họp riêng của chúng ta về Hoàng thân Sihanouk hay không.

Lê Đức Thọ: [cười] Không ai có thể kiểm soát được ông ấy!

Tiến sĩ Kissinger: Đó là lý do tại sao tôi nghĩ [ông] nên đưa ông ấy đi trong vài năm. Ông đã đưa ông ấy đi từ năm 1970, vậy bây giờ chúng ta nên đưa ông ấy đi trong vài năm.

Lê Đức Thọ: Bây giờ tôi muốn hỏi câu hỏi này. Hôm nọ ông đã đề xuất rằng các nhiếp ảnh gia nên được phép vào đây.

Tiến sĩ Kissinger: Đúng vậy.

Lê Đức Thọ: Chúng tôi không đồng ý với điều đó. Theo quan điểm của tôi, lý do là khi chúng ta có thể đạt được điều gì đó, một kết quả nào đó, thì chúng ta lại sa đà vào tuyên truyền thực tế. Nhưng ông lại muốn cho các nhà báo chụp ảnh ngay từ đầu cuộc đàm phán; điều đó không cần thiết. Nhưng ông lại phàn nàn rằng chúng tôi không nghiêm túc.

Tiến sĩ Kissinger: Ồ, không. Chúng tôi cứ tưởng ông nghiêm túc.

Lê Đức Thọ: Vậy đúng là chúng tôi nghiêm túc nhưng chúng tôi muốn thực tế.

Tiến sĩ Kissinger: Không, tôi hiểu. Cố vấn Đặc biệt lại đang tống tiền tôi. Cách duy nhất để tôi có thể chụp ảnh với ông ta là phải đạt được thỏa thuận. [cười]

Lê Đức Thọ: Bởi vì chụp ảnh ở nơi này rất vui, rất thú vị.

Tiến sĩ Kissinger: Vâng, tôi hiểu.

Lê Đức Thọ: Bởi vì ông phàn nàn rằng tôi không nghiêm túc. Nhưng với ông, tôi có thể chụp ảnh bất cứ lúc nào.

Tiến sĩ Kissinger: Nếu tôi đồng ý ngừng bắn? Hay chỉ có anh và tôi thôi?

Lê Đức Thọ: Vậy khi nào lệnh ngừng bắn được ký kết?

Tiến sĩ Kissinger: Không, tôi không hiểu hết ý nghĩa của những gì Cố vấn Đặc biệt đang nói đến.

Lê Đức Thọ: Ý tôi là cá nhân chúng tôi thì không có vấn đề gì. Nhưng vấn đề là các cuộc đàm phán.

Tiến sĩ Kissinger: Hoặc là ngồi vào bàn. À, nếu anh muốn, chúng ta có thể cùng nhau đi ra.

Lê Đức Thọ: Chúng ta vẫn chưa có kết quả nào. [cười]

Tiến sĩ Kissinger: Thấy chưa! Không sao cả. Tôi thất vọng. Cha tôi, người sưu tầm những bức ảnh này, còn thất vọng hơn nữa. Nhưng giờ anh đã cho tôi động lực để đồng ý lớn hơn trước. [Trang 502]

Vì vậy, chúng ta sẽ liên lạc với nhau, và tôi nghĩ cả hai chúng ta nên hiểu rằng chúng ta sẽ sử dụng ảnh hưởng của mình để kiềm chế trong khi các cuộc thảo luận này vẫn đang tiếp diễn.

Lê Đức Thọ: Chúng ta sẽ liên lạc với nhau, chúng ta sẽ thảo luận tất cả các vấn đề, và trên cơ sở những cuộc thảo luận này, chúng ta sẽ giải quyết tất cả các vấn đề.

Tiến sĩ Kissinger: Đúng vậy, và trong lúc này, chúng tôi sẽ thúc giục các bên trong cuộc xung đột kiềm chế để sự bốc đồng của họ không làm phức tạp thêm công việc của chúng tôi.

Lê Đức Thọ: Giờ thì ông đã biết chính quyền Sài Gòn làm gì mỗi ngày rồi.

Tiến sĩ Kissinger: Và cả những gì Chính quyền Cách mạng Cam-pu-chia đang làm. Và dĩ nhiên tôi nghi ngờ rằng quân đội của ông đang thi hành mệnh lệnh. Tôi không muốn nghĩ rằng 87.000 quân lại vô kỷ luật.

Lê Đức Thọ: Giờ thì lực lượng quân sự của Chính quyền Cách mạng Cam-pu-chia còn đông hơn 87.000 người rất nhiều.

Tiến sĩ Kissinger: Ý tôi là những người mới mà ông đã đưa vào.

Lê Đức Thọ: [cười] Không, họ phải bổ sung lực lượng. Việc này nằm trong thẩm quyền của Chính quyền Cách mạng Cam-pu-chia.

Tiến sĩ Kissinger: Việc này vi phạm Hiệp định.

Lê Đức Thọ: Không, việc bổ sung lực lượng không vi phạm Hiệp định, giống như Chính quyền Sài Gòn có chế độ quân dịch.

Tiến sĩ Kissinger: Kể cả khi họ bắt lính từ Bắc Việt Nam?

Lê Đức Thọ: Không, tôi không biết họ bổ sung quân từ đâu, nhưng tôi biết là họ có quyền bổ sung.

Tiến sĩ Kissinger: Chỉ để họ không đổ quân từ miền Bắc xuống, vì điều đó sẽ vi phạm Hiệp định. Tôi biết Cố vấn Đặc biệt sẽ không hợp tác trong việc này.

Lê Đức Thọ: Không, họ đưa họ từ Nam Việt Nam. Dân số Nam Việt Nam đủ lớn.

Tiến sĩ Kissinger: Nhưng không phải ở khu vực do Chính phủ Cách mạng Lâm thời kiểm soát.

Lê Đức Thọ: Có những người ở khu vực do Sài Gòn kiểm soát muốn gia nhập quân đội Chính phủ Cách mạng Lâm thời. [cười]

Tiến sĩ Kissinger: Và họ đi lên phía Bắc trước để có thể xuống phía Nam. [cười] Vâng, tôi vẫn hy vọng Cố vấn Đặc biệt, với sự kiềm chế đặc trưng của ông ấy, sẽ cảnh báo bạn bè của mình thận trọng, giống như chúng ta, bởi vì hậu quả của việc mở rộng các hoạt động quân sự là không thể lường trước được. Chúng ta cũng sẽ làm như vậy. Chúng ta không yêu cầu gì mà chúng ta không tự mình làm.

Lê Đức Thọ: Không, bây giờ ông quay lại việc xem xét tình hình trước đây. Nguyên nhân của tình hình ở Nam Việt Nam [Trang 503] trong quá khứ là gì? Nếu chúng ta tôn trọng Hiệp định ngay sau khi ký kết, thì chúng ta đã có thể đạt được nhiều tiến bộ. Và việc thực hiện Hiệp định đã thất bại, rồi chúng ta phải ký Thông cáo chung, và lại thất bại. Vì vậy, tôi nghĩ chúng ta nên nỗ lực thêm một lần nữa trong thời gian tới. Và nếu chúng ta lại thất bại, tình hình sẽ trở nên phức tạp hơn nhiều. Và tôi đã nói với ông rằng tình hình, cách nó diễn biến, phụ thuộc vào ông và vào Chính quyền Sài Gòn. Tôi sẽ đến gặp ông một lần nữa để có một nỗ lực cuối cùng.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi hy vọng Cố vấn Đặc biệt coi đó là dấu hiệu cho thấy quyết tâm của ông ấy, chứ không phải là một lời đe dọa, bởi vì tôi nghĩ chúng ta đã có đủ kinh nghiệm với nhau để hiểu rằng điều đó luôn phản tác dụng.

Lê Đức Thọ: Không, chúng tôi không đe dọa ai cả. Chính Hoa Kỳ mới là bên đe dọa chúng tôi nhiều lần. Ông đã điều tàu sân bay vào lãnh hải của VNDCCH; Bộ trưởng Quốc phòng của ông đã tuyên bố rằng việc ném bom Bắc Việt Nam có thể được nối lại. Kể từ khi Hiệp định được ký kết, chúng tôi có thể nói rằng chúng tôi - Chính quyền Cách mạng Nhân dân Việt Nam - chỉ phải chống lại các hoạt động chiếm đất của Chính quyền Sài Gòn.

Vì vậy, chúng tôi rất mong chờ cuộc họp tiếp theo, để xem liệu chúng tôi có thể giải quyết được vấn đề này hay không.

Tiến sĩ Kissinger: Thưa Cố vấn Đặc biệt, chúng tôi sẽ cố gắng làm việc trên tinh thần xây dựng. Chúng tôi sẽ liên lạc với ông và cho chúng tôi biết liệu chúng tôi có thể đạt được một lệnh ngừng bắn hay không.

Lê Đức Thọ: Điều đó tùy thuộc vào ông.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi rất vui khi biết rằng Cố vấn Đặc biệt vẫn không thay đổi cách sống cơ bản của mình. Khả năng nhìn nhận quan điểm của bất kỳ ai khác của ông ấy vẫn y như trước.

Lê Đức Thọ: Tôi hiểu quan điểm của ông. Bởi vì tôi hiểu rằng tôi đã cho ông câu trả lời đó.

Tiến sĩ Kissinger: Được rồi, chúng ta sẽ liên lạc với nhau. Và tôi nghĩ hôm nay chúng ta đã có một cuộc thảo luận hữu ích. Chúng ta đã góp phần làm rõ mục đích của nhau. Chúng ta đã thống nhất rằng cả hai bên nên nỗ lực hết sức để kiến tạo hòa bình. Đó sẽ là thái độ của chúng ta.

Lê Đức Thọ: [cười] Ông thường nói đến việc nỗ lực hết mình. Để xem lần này ông có thực sự nỗ lực hết mình không.

Tiến sĩ Kissinger: Được rồi, thưa ông Cố vấn Đặc biệt, chúng ta sẽ liên lạc với nhau. Tôi luôn rất vui được gặp lại ông.

[Cuộc họp sau đó kết thúc.]

Thân thế (các) nhân vật/

Engel, David A.,

member, National Security Council staff—Interpreter

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v42/d22

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v09/d1

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v09/d27

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v42/d33

https://inss.ndu.edu/Portals/68/Documents/strat-monograph/The-NSC-Staff.pdf?ver=2016-11-15-154433-837

https://www.brookings.edu/articles/a-new-nsc-for-a-new-administration/

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v09/d3

Hoang Hoa,

Colonel, Democratic Republic of Vietnam

Henry A Kissinger

Assistant to the President for National Security Affairs until November 3, 1975; also Secretary of State from September 21, 1973

https://www.theguardian.com/world/2023/may/20/bilderberg-meeting-group-lisbon-kissinger

https://www.theguardian.com/world/bilderberg

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76ve13/summary

https://china.usc.edu/getting-beijing-henry-kissingers-secret-1971-trip

https://china.usc.edu/sites/default/files/styles/article_node_featured/public/article/featured-image/kissinger-zhou-sm_0.jpg?itok=qDjPx2_m

https://china.usc.edu/catalog/documents/us-china

http://www.archives.gov/press/press-releases/2001/nr01-47.html

https://china.usc.edu/talking-points-july-22-august-3-2011

https://china.usc.edu/getting-beijing-henry-kissingers-secret-1971-trip#meetings

https://china.usc.edu/getting-beijing-henry-kissingers-secret-1971-trip#nixon-announcement

https://china.usc.edu/getting-beijing-henry-kissingers-secret-1971-trip#chinese-accept

https://china.usc.edu/getting-beijing-henry-kissingers-secret-1971-trip#signals

https://china.usc.edu/getting-beijing-henry-kissingers-secret-1971-trip#the_aim

http://www.foreignaffairs.com/articles/23927/richard-m-nixon/asia-after-viet-nam

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v17/d4

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v17/d12

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v17/d13

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v17/d141

https://2001-2009.state.gov/documents/organization/100324.pdf

https://en.wikipedia.org/wiki/Henry_Kissinger_and_the_Vietnam_War

Lesson in Vietnam from Kissinger to Nixon: “when we made it “our war” we would not let the South Vietnamese fight it; when it again became “their war”, we would not help them fight it.”

(We also had trouble with excesses here: when we made it “our war” we would not let the South Vietnamese fight it; when it again became “their war,” we would not help them fight it. Ironically, we prepared the South Vietnamese for main force warfare after 1954 (anticipating another Korean-type attack), and they faced a political war; they had prepared themselves for political warfare after 1973 only to be faced with a main force invasion 20 years after it had been expected.)

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/d280

Lesson of Vietnam May 12 1975 by Henry A. Kissinger

https://www.fordlibrarymuseum.gov/library/exhibits/vietnam/032400091-002.pdf

https://thebattleofkontum.com/extras/kissinger.html

“Richard M. Nixon and Kissinger on 3 August 1972,” Conversation 760-006, Presidential Recordings Digital Edition [Fatal Politics, ed. Ken Huges] (Charlottesville: University of Virginia Press, 2014-). URL:https://prde.upress.virginia.edu/conversations/4006748

https://player.vimeo.com/video/889937807?h=e44572c8f3&color=e57200&title=0&byline=0&portrait=0

https://millercenter.org/the-presidency/educational-resources/nixon-kissinger-and-the-decent-interval

https://player.vimeo.com/video/889937807?h=e44572c8f3&color=e57200&title=0&byline=0&portrait=0

Discover the Truth at:

http://www.theblackvault.com

https://www.theblackvault.com/documentarchive/the-cias-vietnam-document-cd-rom/

Le Duc Tho,

member of the Politburo of the Democratic Republic of Vietnam and Special Advisor to, and de facto head of, the DRV Delegation to the Paris Peace Talks on Vietnam until 1973; Special Adviser to the President of the Democratic Republic of Vietnam from January 1973

https://digitalarchive.wilsoncenter.org/people

https://digitalarchive.wilsoncenter.org/people/le-duc-tho-le-duc-tho

https://www.nobelprize.org/prizes/peace/1973/tho/speedread/

Martin, Graham A.,

Ambassador to the Republic of Vietnam (South Vietnam) from July 20, 1973, until April 29, 1975

https://www.fallofsaigon.org/orig/martin.htm

https://en.wikipedia.org/wiki/Graham_Martin

https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_Ambassador_to_South_Vietnam

https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_Ambassador_to_Italy

https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_Ambassador_to_Thailand

https://en.wikipedia.org/wiki/Representative_of_the_United_States_to_the_European_Office_of_the_United_Nations

https://history.state.gov/departmenthistory/people/martin-graham-anderson

https://www.state.gov/biographies-list/

https://www.state.gov/resources-bureau-of-global-talent-management/#ambassadors

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_ambassadors_of_the_United_States_to_South_Vietnam

Nguyen Co Thach,

Vice Minister of Foreign Affairs, Democratic Republic of (North) Vietnam

Nixon Richard M.,

Vice President of the United States

https://www.history.com/topics/us-presidents/richard-m-nixon

https://www.britannica.com/event/Watergate-Scandal

https://soundcloud.com/the-miller-center-at-uva/14-nov-68-lbj-and-nixon

https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Nixon

https://soundcloud.com/the-miller-center-at-uva/sets/14-november-1968-president-lyndon-johnson-and-president-elect-richard-nixon

https://soundcloud.com/the-miller-center-at-uva

https://www.britannica.com/event/Vietnam-War

https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Nixon

https://www.smithsonianmag.com/smart-news/notes-indicate-nixon-interfered-1968-peace-talks-180961627/

https://th-thumbnailer.cdn-si-edu.com/26l17xNsW8a8pOyGibbKE-32dgE=/1000x750/filters:no_upscale()/https://tf-cmsv2-smithsonianmag-media.s3.amazonaws.com/filer/f4/cb/f4cb92c9-4131-4e0f-ae4a-307144393214/nixoncampaigns.jpg

http://www.pbs.org/wgbh/amex/honor/peopleevents/e_paris.html

https://www.britannica.com/event/Vietnam-War

http://www.smithsonianmag.com/smart-news/nixon-prolonged-vietnam-war-for-political-gainand-johnson-knew-about-it-newly-unclassified-tapes-suggest-3595441/

http://www.nytimes.com/2016/12/31/opinion/sunday/nixons-vietnam-treachery.html

http://www.nytimes.com/interactive/2016/12/31/opinion/sunday/haldeman-notes.html

http://www.bbc.com/news/magazine-21768668

https://www.nixonlibrary.gov/index.php

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1964-68v07/ch5

http://www.realclearpolitics.com/articles/2015/08/09/dont_blame_nixon_for_scuttled_peace_overture_127667.html

https://www.lovethetruth.com/books/13_bloodlines/bundy.htm

https://www.lovethetruth.com/books/13_bloodlines/toc.htm

Nixon, Richard M.,

President of the United States

https://2001-2009.state.gov/documents/organization/100324.pdf

https://www.history.com/topics/us-presidents/richard-m-nixon

https://www.britannica.com/event/Watergate-Scandal

https://soundcloud.com/the-miller-center-at-uva/14-nov-68-lbj-and-nixon

https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Nixon

https://soundcloud.com/the-miller-center-at-uva/sets/14-november-1968-president-lyndon-johnson-and-president-elect-richard-nixon

https://soundcloud.com/the-miller-center-at-uva

https://www.britannica.com/event/Vietnam-War

https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Nixon

https://www.smithsonianmag.com/smart-news/notes-indicate-nixon-interfered-1968-peace-talks-180961627/

http://www.pbs.org/wgbh/amex/honor/peopleevents/e_paris.html

https://www.britannica.com/event/Vietnam-War

http://www.smithsonianmag.com/smart-news/nixon-prolonged-vietnam-war-for-political-gainand-johnson-knew-about-it-newly-unclassified-tapes-suggest-3595441/

http://www.nytimes.com/2016/12/31/opinion/sunday/nixons-vietnam-treachery.html

http://www.nytimes.com/interactive/2016/12/31/opinion/sunday/haldeman-notes.html

http://www.bbc.com/news/magazine-21768668

https://www.nixonlibrary.gov/index.php

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1964-68v07/ch5

http://www.realclearpolitics.com/articles/2015/08/09/dont_blame_nixon_for_scuttled_peace_overture_127667.html

https://www.lovethetruth.com/books/13_bloodlines/bundy.htm

https://www.lovethetruth.com/books/13_bloodlines/toc.htm

Nixon had a Trip to China from February 21 to 28 1972,

https://www.nixonlibrary.gov/nixons-trip-china

http://www.presidentialtimeline.org/

https://www.nixonlibrary.gov/sites/default/files/virtuallibrary/tapeexcerpts/china-656-10a.pdf

https://www.nixonlibrary.gov/sites/default/files/virtuallibrary/tapeexcerpts/china-656-10b.pdf

https://www.nixonlibrary.gov/sites/default/files/virtuallibrary/tapeexcerpts/china-92-1a.pdf

https://www.nixonlibrary.gov/sites/default/files/virtuallibrary/tapeexcerpts/china-92-1b.pdf

https://www.nixonlibrary.gov/sites/default/files/virtuallibrary/tapeexcerpts/china-21-56.pdf

https://www.nixonlibrary.gov/sites/default/files/virtuallibrary/tapeexcerpts/china-656-10a.mp3

https://www.nixonlibrary.gov/sites/default/files/virtuallibrary/tapeexcerpts/china-656-10b.mp3

https://www.nixonlibrary.gov/sites/default/files/virtuallibrary/tapeexcerpts/china-92-1a.mp3

https://www.nixonlibrary.gov/sites/default/files/virtuallibrary/tapeexcerpts/china-92-1b.mp3

https://www.nixonlibrary.gov/sites/default/files/virtuallibrary/tapeexcerpts/china-21-56.mp3

https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/nuclear-vault-vietnam/2023-03-24/movement-and-madman

The Vietnam War Johnson and Nixon Administrations Videos

March 2, 2016 Last Aired May 5, 2016

Reflections on Richard Nixon

https://www.c-span.org/program/the-presidency/reflections-on-richard-nixon/431130

July 16, 1973 Last Aired July 22, 2013

Senate Watergate Committee Testimony

https://www.c-span.org/program/vignette/senate-watergate-committee-testimony/316346

April 26, 2016 Last Aired June 5, 2016

Vietnam War Commander in Chief

https://www.c-span.org/program/american-history-tv/vietnam-war-commanders-in-chief/439971

June 12, 2008 Last Aired July 22, 2013

Alexander Butterfield Oral History Interview, Part 2

https://www.c-span.org/program/american-history-tv/alexander-butterfield-oral-history-interview-part-2/258425

June 12, 2008 Last Aired July 15, 2013

Alexander Butterfield Oral History Interview, Part 1

https://www.c-span.org/program/american-history-tv/alexander-butterfield-oral-history-interview-part-1/257651

January 27, 2012 Last Aired June 11, 2012

President Nixon's Secret White House Tapes

https://www.c-span.org/program/american-history-tv/president-nixons-secret-white-house-tapes/277123

July 25, 1994 Last Aired June 20, 2008

Watergate: Corruption of American Politics

https://www.c-span.org/program/public-affairs-event/watergate-corruption-of-american-politics/119480

February 16, 2003 Last Aired December 25, 2003

Presidential Tapes: Taping Systems History

https://www.c-span.org/program/public-affairs-event/presidential-tapes-taping-systems-history/122572

Alexander Butterfield: The 60 Minutes Watergate Interview (1975)

https://www.youtube.com/watch?v=ss9AkLUmM4g

Watergate Hearing: Alexander Butterfield Testimony

https://www.c-span.org/clip/congress-investigates/watergate-hearing-alexander-butterfield-testimony/5118203

Alexander Butterfield Was ‘Worried To Death’ Testifying Against Nixon

https://www.youtube.com/watch?v=c52oIe3Gj6w

How Nixon’s Invasion of Cambodia Triggered a Check on Presidential Power

Vietnam War Cambodia and Laos

https://www.history.com/articles/nixon-war-powers-act-vietnam-war-cambodia

Pham Ngac,

member, Delegate at the Paris Peace Talks

Phan Hien,

member, DRV Delegation to Paris Conference on Vietnam, DRV Delegation to the Kissinger-Le Duc Tho negotiations

Rodman, Peter W.,

member, National Security Council staff

https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/government/rodman-bio.html

https://www.fordlibrarymuseum.gov/library/guides/findingaid/nsarodmanfiles.asp

https://www.henryakissinger.com/remembrances/eulogy-for-peter-w-rodman/

https://en.wikipedia.org/wiki/Peter_Rodman

Schlesinger, James R.,

Chairman of the Atomic Energy Commission until February 1973; Director of Central Intelligence from February 2 until July 2, 1973; Secretary of Defense from July 2, 1973, until November 19, 1975

https://en.wikipedia.org/wiki/James_R._Schlesinger

https://en.wikipedia.org/wiki/James_R._Schlesinger

https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_Secretary_of_Energy

https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_Secretary_of_Defense

https://en.wikipedia.org/wiki/Director_of_Central_Intelligence

https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_Atomic_Energy_Commission

https://history.defense.gov/Multimedia/Biographies/Article-View/Article/571289/james-r-schlesinger/

https://www.washingtonpost.com/national/james-r-schlesinger-cia-chief-and-cabinet-member-dies/2014/03/27/e4a8f01c-b5bb-11e3-8020-b2d790b3c9e1_story.html

https://apnews.com/obituaries-ecc8779791ee4ab7973cf58b7d355305

https://www.encyclopedia.com/people/history/us-history-biographies/james-rodney-schlesinger

https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2014/03/27/295270441/james-schlesinger-who-headed-cia-defense-dies-at-85

https://www.csis.org/news/j-stephen-morrison-appointed-james-r-schlesinger-distinguished-professor-miller-center

Scowcroft, Brent,

General, USAF, Military Assistant to the President until 1973; Deputy Assistant to the President for National Security Affairs from August 1973 until 1975

https://warontherocks.com/2020/08/brent-scowcroft-and-american-military-intervention/

https://warontherocks.com/2020/08/blame-it-on-the-blob-how-to-evaluate-american-grand-strategy/

https://www.aspeninstitute.org/programs/aspen-strategy-group/about-asg/

https://www.whitehouse.gov/piab/

https://www.publicaffairsbooks.com/titles/bartholomew-sparrow/the-strategist/9781586489632/

http://web1.millercenter.org/poh/transcripts/ohp_1999_1112_scowcroft.pdf

https://www.nytimes.com/2020/08/12/us/politics/brent-scowcroft.html

https://www.thecipherbrief.com/column_article/remembering-brent-scowcrofts-accomplishments-on-arms-control

https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-08-13/scowcroft-model

https://archive.org/stream/towercommission00unit?ref=ol#mode/2up

https://www.penguinrandomhouse.ca/books/253135/the-man-who-ran-washington-by-peter-baker-and-susan-glasser/9780385540551

https://www.twelvebooks.com/titles/philip-zelikow/to-build-a-better-world/9781538764688/

https://toda.org/assets/files/resources/policy-briefs/t-pb-23_susan-koch_presidential-nuclear-initiatives-1991-92.pdf

https://www.penguinrandomhouse.ca/books/617544/margaret-thatcher-volume-3-by-charles-moore/9780241324745

https://yalebooks.yale.edu/book/9780300233827/post-wall-post-square

https://www.amazon.com/When-World-Seemed-New-George-dp-1328511650/dp/1328511650/ref=mt_other?_encoding=UTF8&me=&qid=

https://www.penguinrandomhouse.com/books/22029/a-world-transformed-by-george-hw--bush-and-brent-scowcroft/

https://yalebooks.yale.edu/book/9780300233827/post-wall-post-square

https://www.simonandschuster.com/books/War-in-a-Time-of-Peace/David-Halberstam/9781501141508

https://www.adst.org/OH%20TOCs/Inderfurth,Karl%20F.toc.pdf

https://www.wsj.com/articles/SB1029371773228069195

https://www.nytimes.com/2002/08/25/opinion/the-right-way-to-change-a-regime.html

https://www.penguinrandomhouse.com/books/592622/to-start-a-war-by-robert-draper/

https://pdfs.semanticscholar.org/de9b/be3fa428073b76a05fbb58739bf3279c3664.pdf

https://www.ft.com/content/de843f6e-0be1-4667-8a9f-f397cf840e72

https://www.houseofnames.com/brent-family-crest

https://www.houseofnames.com/dpreview/BRENT/EN/Brent/family-crest-coat-of-arms.png

https://www.houseofnames.com/cdn/webp/i/prod/520x520/surnamecomplete_gold.webp

https://www.aspeninstitute.org/programs/aspen-strategy-group/lt-general-brent-scowcroft/

https://dpaa-mil.sites.crmforce.mil/dpaaProfile?id=a0Jt000000sxxIFEAY

https://www.fordlibrarymuseum.gov/library/document/0204/7505562.pdf

https://news.virginia.edu/content/uvas-miller-center-releases-secret-brent-scowcroft-oral-history

https://www.newstatesman.com/politics/2020/08/the-quiet-mastermind-how-brent-scowcroft-redefined-the-art-of-grand-strategy

Sihanouk, Prince Norodom,

Norodom Sihanouk,

King of Cambodia to March 1955, thereafter Prince of Cambodia; Prime Minister and Foreign Minister, October 1955–January 1956; Prime Minister, Foreign Minister, and Minister of the Interior, March–April 1956; Prime Minister, September–October 1956; Prime Minister, Foreign Minister, Minister of Plans, and Minister of the Interior, April–July 1957

Cambodian Head of State until March 1970; thereafter, leader of Cambodian Government in exile in Beijing

Prince, Head of State of Cambodia until March 18, 1970; thereafter, leader of the Cambodian government-in-exile in Beijing (GRUNK)

4/11/75 - Phnom Penh Evacuation

Smyser, W. Richard,

member, National Security Council Operations staff/East Asia from 1973 until 1975

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v06/d330

https://www.washingtonpost.com/local/obituaries/wr-smyser-us-diplomat-turned-historian-of-postwar-germany-dies-at-86/2018/04/22/9d63bf0c-43f6-11e8-8569-26fda6b404c7_story.html

https://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/90119/download

Stearman, William L.,

member, National Security Council staff

http://williamlstearman67.com/

https://en.wikipedia.org/wiki/William_L._Stearman