Lãnh Thổ Lãnh Hải Việt-Nam: 20250918 CDTL Bản Ghi Nhớ 13 June 1973 D83

20250918 CDTL Bản Ghi Nhớ 13 June 1973 D83

83. Memorandum of Conversation 1

Paris, June 13, 1973, noon–1:15 p.m.

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/d83

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_343

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_344

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_345

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_346

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_347

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_348

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_349

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_350

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_351

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_352

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/d20

Paris, June 13, 1973, noon–1:15 p.m.

PARTICIPANTS

Le Duc Tho, Representative of the Government of the DRV
Nguyen Co Thach, Vice Minister of Foreign Affairs
Phan Hien, Ministry of Foreign Affairs
Colonel Hoang Hoa
Pham Ngac
Tran Quang Co
Nguyen Dinh Phuong, Interpreter
Notetaker
Dr. Henry A. Kissinger, Assistant to the President for National Security Affairs
Ambassador William H. Sullivan, Deputy Assistant Secretary of State for East Asian and Pacific Affairs, Ambassador-designate to the Philippines
Mr. George H. Aldrich, Deputy Legal Adviser, Department of State
Mr. Lawrence S. Eagleburger, Deputy to the Assistant to the President for National Security Operations
Mr. Peter W. Rodman, NSC Staff
Mr. Richard S. Thompson, Department of State, Interpreter
Mrs. Bonnie Andrews, NSC Secretary

Dr. Kissinger: Would the Special Adviser like to speak first? I see he has a little speech prepared.

Le Duc Tho: I have prepared nothing. I am waiting for your answer you promised, because this is something that you owe to me.

Dr. Kissinger: Mr. Special Adviser, we have exchanged views with Saigon very strenuously all night long, and I am happy to now inform you that the text of the communiqué is now complete. [Tab A]2 We can complete the initialing at this meeting and we can meet exactly the schedule on which we agreed yesterday. And a great deal of the credit is due to the big effort that was made yesterday by the Special Adviser, without which it would not have been possible.

So our work has after all, come to a successful conclusion. And I propose now that we discuss the remaining technical details, and review [Page 343] quickly the understandings, and exchange ideas on any other subject which we need. Then, if the Special Adviser agrees, we should initial here and follow the rest of the schedule as agreed.

If this meets with the Special Adviser’s approval, I propose we proceed with the schedule.

Le Duc Tho: So now since we have agreed on the text of the Joint Communiqué and the schedule, we should stick to those agreements, and I agree we can exchange views on the remaining technical questions, the questions you proposed, and then we will initial the document as you proposed.

Dr. Kissinger: First, there is one technical question connected with the work of the Joint Economic Commission. According to the Communiqué it should begin to work on Sunday. We propose it begin its work on Monday, and we will be prepared to resume on Monday.3

Le Duc Tho: I agree with you.

Dr. Kissinger: Should we review the understandings? And also the cease-fire order? [Tho nods yes.] Should I read it? Or how do you want me to do it.

Le Duc Tho: Please.

Dr. Kissinger: I will read first our understanding on the return of Vietnamese civilian personnel. It is in two paragraphs. [He reads aloud from Tab B.]4

Paragraph one is “The United States side reaffirms the statement of Dr. Henry A. Kissinger, Assistant to the President of the United States, on October 17, 1972, that the United States will use its maximum influence to secure the return of captured Vietnamese personnel detained in South Vietnam. In the spirit of national reconciliation and concord between the two South Vietnamese parties, the US will exert this influence to promote the return of the greater part of such detainees within 30 days of the signing of the Joint Communiqué on June 13, 1973 and the return of all such detainees within forty-five days, in accordance with paragraph 9(b) of the Joint Communiqué.”

“Paragraph 2: The United States will use its maximum influence to ensure that the treatment of the above-mentioned detainees when they are in jail be immediately in conformity with Article 8 of the Protocol regarding the return of captured and detained personnel of the parties.” [Mr. Aldrich hands over copies of Tab B.]

That is now agreed.

[Page 344]

Le Duc Tho: Agreed.

Dr. Kissinger: All right. And I have given you some copies of the agreed English text. Shall I read the cease-fire order?

Le Duc Tho: Please.

Dr. Kissinger: Now may I ask one favor of the Special Adviser? When he gives his press conference tomorrow that he reads the correct statement? He had such an eloquent statement prepared for the case of a breakup. [Laughter] [Tho points to his papers.] I knew it!

All right, the cease-fire order. [He reads the text of cease-fire order at Tab C:]5

“Considering that, since the conclusion of the Paris Agreement on Ending the War and Restoring Peace in Vietnam, armed hostilities have not ceased in South Vietnam, thus impeding implementation of other provisions of the Agreement, and,

“In order for the Agreement to be fully implemented and to ensure a lasting and stable peace, “The High Command of [blank in original] issues the following order to all regular and irregular armed forces and armed police under its command:

1. Strictly observe a cease-fire beginning 1200 hours Saigon time, June 15, 1973.”

We recognize that the PRG will put in Indochina time, but it is necessary for clarity for the commanders on our side. In the agreement it is 0400.

“2. Strictly observe the provisions of Articles 2 and 3 of the Agreement and Articles 2, 3, and 4 of the Protocol on the Cease-Fire in South Viet-nam; and
“3. Scrupulously implement all other provisions of the Agreement and its protocols.”

And we recognize that the PRG will say “Indochina time.” But then they will have to say 1100 Indochina time. Becuase we don’t want them to take Sa Huynh after the ceasefire. [Laughter]

You will get the colonel [Colonel Hoang Hoa] under control, Mr. Special Adviser?

Shall I read the understanding on Laos? Shall I do that? [He reads Tab D:]6

[Page 345]

“Paragraph 1. On the basis of respect for the principles of the 1962 Geneva Agreement on Laos and the Agreement on restoring peace and achieving national concord in Laos signed on February 21, 1973,7 the United States of America and the Democratic Republic of Viet-Nam reaffirm their strong desire that the current negotiations between the two Lao parties will promptly come to a success.

“2. The United States of America and the Democratic Republic of Viet-Nam have been informed by the Lao parties that:

The formation of the Provisional Government of National Union would be achieved by July 1, 1973 at the latest.

The U.S. and DRV will exert their best efforts in that direction.”

And that last section is a new paragraph.

“(b) Within a period of no more than 60 days after the date of the establishment of the Provisional Government of National Union, the withdrawal from Laos of all foreign military personnel, regular and irregular troops, and the dismantling of military and paramilitary organizations of foreign countries, including the ‘special forces’ organized, trained and commanded by foreign countries, must be completed.
“(c) After the return of all persons, regardless of their nationality, who were captured, and those who were imprisoned for cooperating with the other side in wartime, each Lao party has the obligation of getting and supplying information to the other party about the missing in action in Laos.”

Le Duc Tho: I agree.

Aldrich: This one I don’t have a copy for. It is the draft from June 6.

Kissinger: All right. I shall read the understanding on Cambodia. And I am glad you agree to a ceasefire by June 15 which will coincide with the Vietnam cease-fire.

[Dr. Kissinger reads Tab E:]8

“1. On the basis of respect for the principles of the 1954 Geneva Agreement on Cambodia that recognizes the Cambodian people’s fundamental national rights, i.e. the independence, sovereignty, unity and territorial integrity of Cambodia, the USA and the DRV reaffirm that the settlement of the Cambodian problem falls under the sovereignty of the Cambodians.
“2. The USA and the DRV reaffirm the obligations of Article 20 of the Paris Agreement, which requires the withdrawal of all foreign troops, military advisers, and military personnel from Cambodia.”

Le Duc Tho: Please read again. [Mr. Thompson rereads paragraph 2 in Vietnamese.]

[Page 346]

Dr. Kissinger: I think it is your paragraph.

Le Duc Tho: Please go ahead. Because this is the understanding, the draft which you gave to us. It makes many big differences.

Kissinger: Paragraph 3. Here, we gave something to Minister Thach but in his usual obstructionist way he refused to commit himself. I will read you what we gave to Minister Thach.

“3. The USA and the DRV will exert their best efforts to bring about an end to the fighting in Cambodia and a peaceful settlement of the Cambodian problem.”

Le Duc Tho: Have you finished? I agree with you regarding the understanding on Cambodia. I agree with you on the first paragraph.

Regarding the second paragraph we propose the following amendments. “The United States and the Democratic Republic of Vietnam reaffirm the obligations under Article 20 of the Paris Agreement. The foreign troops, military advisers and military personnel shall be withdrawn as required by Article 20 (b) of the Agreement.” The reason is that the DRV reaffirms the obligation of Article 20 of the Paris Agreement, the whole Article 20. It is one obligation. And then, “all foreign troops, military advisers, and military personnel shall be withdrawn as required by Article 20 (b) of the Agreement.”

Dr. Kissinger: I accept.

Le Duc Tho: It is clearer.

Dr. Kissinger: I accept. You have been sufficiently concrete. Now, if I know the Special Adviser, he will think there is something wrong with it. I should have struggled for 1/2 hour for this. Now you are in trouble Mr. Minister. I should have struggled for 1/2 hour.

Le Duc Tho: For once you should have admitted that I have spoken concretely enough.

Kissinger: I will have it typed.

Le Duc Tho: We will have it typed.

Kissinger: In English?

Le Duc Tho: Yes.

Kissinger: All right.

Le Duc Tho: Now regarding the third paragraph, we propose to delete the words “an end to the fighting in Cambodia” before “a peaceful settlement.” Because that means that the fighting should be ended before reaching a peaceful settlement in Cambodia. Therefore, we propose the following: “The United States and the Democratic Republic of Vietnam will exert their best efforts to bring about a political settlement in Cambodia.” You can use the word “political” or “peaceful settlement” in Cambodia. As regarding Vietnam and Laos, there should be a political settlement before the fighting is ended. On this question I have expressed my views to you on many occasions. It is our last effort. [Page 347] So that we will exert our efforts in that direction. And we are always thinking that the settlement of the Cambodian problem falls under the sovereignty of the Cambodians. I have talked with you on that question very lengthily and on many occasions.

Kissinger: But never very concretely.

Le Duc Tho: Sometimes in saying so, the actions will be better than the words. But sometimes when we say concretely, the actions will be impeded.

Kissinger: But it would be better to have one clause in the agreement where the actions are better than the words. It would be a historic achievement.

Le Duc Tho: It depends on the document we have.

Kissinger: Well, Mr. Special Adviser, what we propose in paragraph 3 is exactly what we proposed in Vietnam and Laos—that there be a ceasefire before a political settlement. In both places the political solution was left to follow the ceasefire.

Le Duc Tho: Now it is not true. There should be settlement of the problem before a ceasefire can be observed. In Vietnam we had to talk, have an agreement, and then a ceasefire is observed.

Kissinger: But maybe the Special Adviser wants the fighting to continue after there is a settlement.

Le Duc Tho: The experience in Vietnam has been shown to you, and that is why both of us have to review the implementation of the Agreement.

Kissinger: Well, it seems that what we have said is consistent with what we had in Laos and Vietnam.

Le Duc Tho: Here it is contrary to the agreements in Vietnam and Laos. The settlement must be negotiated among the parties as in Laos and Vietnam and then there will be a ceasefire. I have talked to you on this question lengthily many times so you know my feelings. Now my views have dried up.

Kissinger: Now that is a modesty which is unwarranted of the Special Adviser. Especially on Cambodia. Because the Special Adviser always foresees everything and is always prepared for every contingency. [Laughter]

Le Duc Tho: So I have foreseen this contingency and have prepared the document in this way.

Kissinger: Mr. Special Adviser, did I understand you correctly that a peaceful settlement must be negotiated among the parties as in Laos and Vietnam?

Le Duc Tho: What I would like to say here is you and we will exert our efforts to bring about a peaceful settlement in Cambodia, but [Page 348] as to who will talk to which party—this is up to the Cambodians, just as in Laos.

Kissinger: But we agree that somebody needs to speak to somebody in Cambodia. [They confer.] Mr. Thach, you will be excluded from this discussion, with all due respect. We finally got Mr. Vien under control when you arrived. So, do you want to go ahead and reply?

Le Duc Tho: I have expressed all my views.

Kissinger: All right, let me then speak. What will settle the issue in Cambodia is not what we say in this understanding. And I pay close attention to what the Special Adviser has said, that if we say too much it may make it more difficult to settle. But it is a reality. So I accept the change. I accept the wording, using the word “peaceful” rather than “political.” But I do want to call the Special Adviser’s attention to something—to the fact that rapid implementation of paragraphs 2 and 3 of this understanding is extremely important to the normalization of our relations and the implementation of the other provisions of the Agreement.

Can Minister Thach get this retyped? Or we can. Either way. So we will exchange these.

So we have now completed the understandings.

Le Duc Tho: I have taken into consideration your views regarding the “political” solution. I would prefer a “political” solution.

Kissinger: How about “a peaceful settlement of the political and military problems in Cambodia?”

Le Duc Tho: There is another understanding that we ask for, to insure the activities of the Two-Party Joint Military Commission in Saigon and other places. Immunities and privileges have been mentioned in the Joint Communiqué but here we would like to have something additional. Because the Communiqué is not sufficient.

Kissinger: Let me hear what you have.

Le Duc Tho: It is an amendment of an agreement which Sullivan gave us. [Tab F].9 [He reads Tab G]:10 “In order to facilitate the working of the Two-Party Joint Military Commission, the United States will ensure that the Government of the Republic of Viet-Nam will provide adequate quarters and favorable means of operation for the PRG in Saigon proper and in other locations of the regional JMC’s and local teams, and that the PRG delegation will be able to operate from these quarters with the privileges and immunities specified in paragraph 12(b) of the Joint Communiqué.”

[Page 349]

Kissinger: Did you say “ensure” or “endeavor to ensure”?

Le Duc Tho: You can use whatever words you like. “Best efforts.”

Kissinger: Mr. Special Adviser, you were so insistent that we leave Vietnam that our influence in the provinces is not what it used to be. And, of course, if you wanted, we could return and then we could give you guarantees. I think we could do it at this time with 100,000? We don’t need 500,000 this time. It is a sign of our good will.

Le Duc Tho: Yes, you had to withdraw all your troops under the Agreement.

Kissinger: Except for the protection of the PRG.

Le Duc Tho: But you still have influence over Saigon. And it is your responsibility for the implementation of the Agreement.

Kissinger: We expended the last ounce of influence we had at 2:30 this morning. From now on it will be safer for Ambassador Sullivan and me to visit Hanoi than Saigon.

Mr. Adviser, let me propose the following. We can’t say “ensure” because we don’t have that capacity. We will say “endeavor to ensure.”

Le Duc Tho: I agree.

Kissinger: And instead of “favorable means of operation” we will say “means of operation” or “adequate means of operation.” We will say “adequate.” Otherwise we accept what you propose.

Le Duc Tho: I agree with you.

Kissinger: All right. And the rest is agreeable.

Le Duc Tho: Now we are finished with the understanding. Now there is an announcement to be made by Ambassador Sullivan and Minister Thach after this meeting. [Tab H]11

Kissinger: [reads it] All right. I agree with this text. But because of the time pressures we have I also wonder whether the most efficient procedure would be for me and the Special Adviser to step outside and say we have initialed a document and a formal press release will be issued at 2:30. We would say a formal press release would be made at 2:30, or 3:00, from our respective offices.

Le Duc Tho: I agree. We will go outside and tell the press.

Kissinger: And what we will say is that the Special Adviser and I have just initialed a communiqué which will be signed by the four parties at 4:00 p.m. at Avenue Kleber and by the two parties at 7:00 o’clock at Avenue Kleber.

Le Duc Tho: I agree.

[Page 350]

Dr. Kissinger: And a formal press release will be issued by the two delegations at 2:30 this afternoon.

Le Duc Tho: I will let you speak to the press.

Kissinger: But you will be there with me.

Le Duc Tho: Yes. Now I leave you to speak to the press today.

Kissinger: And you will reply tomorrow.12

And can I say there will be a one party signature at 8:00 o’clock? [Laughter]

Le Duc Tho: And the text of the Joint Communiqué will be published at what time?

Kissinger: I propose at 1600, at the signing. Let’s say 1700. That way there isn’t too much commotion among the press. Don’t you think it is best to . . . [Discussion among the North Vietnamese] Can we change it in Washington?

Ambassador Sullivan: They have the same problem in Hanoi.

Kissinger: Well, let’s say 1600. We will hand it out right after the signing ceremony is finished. That way the press won’t run around. It takes only 15 minutes to sign. We will say 1600 but won’t hand it out until after the signing ceremony. Because if it is published in Hanoi it will take 1/2 hour before it reaches here. And in Washington too.

Le Duc Tho: So, 1600.

Kissinger: We will say 1600 and hand it out afterward. It only takes 15 minutes to sign. Unless I refuse to sign it at the last minute. [Laughter] That is a new one. We haven’t pulled that one on you. You haven’t foreseen that contingency.

Le Duc Tho: I have foreseen that contingency.

Kissinger: All right. I am planning to have a press conference at 5:30. Because I will be leaving right after the next signing. And I will do my utmost to have it in a very constructive spirit. Because I believe the most significant achievement of this communiqué is not only the implementation of the Agreement but that it opens up the way to the rapid normalization of relations between the United States and the Democratic Republic of Vietnam.

Le Duc Tho: So we put what time for the initialing in the announcement?

[Page 351]

Kissinger: 1300? Whenever you are ready. I am ready to initial now. We forgot to bring the documents but I am ready to initial! Have you foreseen that contingency?

Le Duc Tho: No, but we have foreseen every realistic contingency.

Kissinger: Shall we initial now?

Le Duc Tho: Do you have any other questions to raise?

Kissinger: Yes, Mr. Special Adviser. We have discussed the problem of normalization. We have agreed that we will make all efforts for the strict implementation of the Agreement and the understandings, in order to bring about the normalization. We will then get in touch with each other when either side thinks it appropriate, to establish permanent delegations in the capital of the other.

Le Duc Tho: I agree.

Dr. Kissinger: And when that is completed, the Speical Adviser will visit the United States, to give further impetus to the process of normalization. We believe for reasons we discussed yesterday, that this is an important objective.

Le Duc Tho: You are right, what you have just said. We have discussed the question of normalization of our relationship. And I think that on the basis of scrupulous implementation of the Agreement then we will propitiously advance toward normalization of relations. Whatever questions we have, we will exchange messages, and when permanent delegations are not yet established, you and I will get in touch through messages in habitual channels.

Kissinger: And after the permanent delegations are established we will still be in touch. I will miss the contact with the Special Adviser otherwise.

Le Duc Tho: And at the press conference I think that you and I should speak about the joint communiqué and not go outside it.

Kissinger: I agree.

Le Duc Tho: We should not speak about the understanding about Laos and Cambodia. Regarding the normalization of relationship, we should speak just a sentence about it, not about future developments.

Kissinger: I agree. And we will not refer to the plan for delegations.

Le Duc Tho: This is the future developments. We should not speak about it now.

So this time you and I have come to an agreement and we have achieved a joint communiqué. And this is our great effort. In the desire to see the Agreement strictly implemented and leading to normalization of relationship. But the main question is the implementation of the Agreement. Through the experience we have gotten over the past four months, we have reached an Agreement but very often the implementation is not consonant to the terms of the Agreement. Since now [Page 352] we have had a Joint Communiqué, I think all of us have to strictly abide by the Agreement and the Joint Communiqué.

Therefore, after we sign the agreement I still foresee the possibility of strict implementation of the Agreement but I also foresee the possibility that we will have to meet again to review the implementation of the Agreement. It is my wish that the second possibility will not occur. Because if one side does strict implementation of the Agreement, then the other should do the same. It would not do if one side does and the other does not. Therefore, all of us have to strictly implement the Agreement. And I wish, I hope, that the situation will not develop in a bad direction, and if we meet next time then we will not have to review the implementation of the Agreement. And next time we meet, we will give impetus to the normalization of relations.

I am finished.

Kissinger: Mr. Special Adviser, I share the sentiments you have expressed. We have had a difficult negotiation and we have brought it to a successful conclusion. But it is now important that we now not only sign the document but that the Agreement be strictly implemented. We will do our best efforts in that direction. And we hope that you will do the same thing. We all have a responsibility not only to carry out the Agreement but to avoid the impression that could be misunderstood. I refer specifically to the movement of wild animals in a southward direction. Specifically, elephants. This is a matter we take very seriously. I pay attention to what the Special Adviser said, that under conditions of peace certain necessities disappear.

I share the feeling of the Special Adviser that we should now move energetically towards normalization of relations. We will maintain our close contact. I hope when we meet next time it will be on the basis of having only positive matters to discuss. And that our next meeting will mark a breakthrough in the normalization of relations between the Democratic Republic and the United States. We shall do our best to move in that direction.

May I say it will always be a pleasure to deal with the Special Adviser.

Le Duc Tho: We, both of us, should implement Article 7 of the Agreement. As I told you the other day, we should do it in such a way that the war in South Vietnam will be ended, and then we should not have to speak about Article 7. It is important. But if the war continues, we cannot say anything else. That is important.

Kissinger: I think we understand each other. Shall we now initial?

Le Duc Tho: I propose a few minutes break, to prepare for the initialing.

[The meeting broke briefly at 1:15. The Official Photographers were admitted from both sides, and the initialing took place from 1:20–1:30 p.m.]

Google Translated

Paris, ngày 13 tháng 6 năm 1973, 12 giờ trưa - 13 giờ 15 phút chiều

THÀNH VIÊN THAM DỰ

Lê Đức Thọ, Đại diện Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

Nguyễn Cơ Thạch, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao

Phan Hiền, Bộ Ngoại giao

Đại tá Hoàng Hoa

Phạm Ngạc

Trần Quang Cơ

Nguyễn Đình Phương, Phiên dịch

Người ghi chép

Tiến sĩ Henry A. Kissinger, Phụ tá Tổng thống về An ninh Quốc gia

Đại sứ William H. Sullivan, Phụ tá Ngoại trưởng phụ trách Đông Á và Thái Bình Dương, Đại sứ được chỉ định tại Philippines

Ông George H. Aldrich, Cố vấn Pháp lý, Bộ Ngoại giao

Ông Lawrence S. Eagleburger, Phụ tá Tổng thống về An ninh Quốc gia

Ông Peter W. Rodman, Nhân viên Hội đồng An ninh Quốc gia

Ông Richard S. Thompson, Bộ Ngoại giao, Phiên dịch

Bà Bonnie Andrews, Thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia

Tiến sĩ Kissinger: Cố vấn Đặc biệt có muốn phát biểu trước không? Tôi thấy ông ấy đã chuẩn bị một bài phát biểu ngắn.

Lê Đức Thọ: Tôi chưa chuẩn bị gì cả. Tôi đang chờ câu trả lời của ông như ông đã hứa, bởi vì đây là điều ông nợ tôi.

Tiến sĩ Kissinger: Thưa Cố vấn Đặc biệt, chúng tôi đã trao đổi quan điểm rất vất vả với Sài Gòn suốt đêm, và tôi vui mừng thông báo với ông rằng văn bản thông cáo đã hoàn tất. [Bảng A] Chúng ta có thể hoàn tất việc ký tắt tại cuộc họp này và có thể hoàn thành đúng thời điểm đã thỏa thuận hôm qua. Và phần lớn công lao thuộc về những nỗ lực to lớn của Cố vấn Đặc biệt hôm qua, nếu không có nỗ lực đó thì điều này đã không thể thực hiện được.

Vậy là công việc của chúng ta cuối cùng đã kết thúc thành công. Và tôi đề nghị bây giờ chúng ta thảo luận các chi tiết kỹ thuật còn lại, xem xét lại [Trang 343] nhanh chóng các thỏa thuận đã đạt được, và trao đổi ý kiến về bất kỳ chủ đề nào khác mà chúng ta cần. Sau đó, nếu Cố vấn Đặc biệt đồng ý, chúng ta nên ký tắt tại đây và thực hiện phần còn lại của lịch trình như đã thỏa thuận.

Nếu được Cố vấn Đặc biệt chấp thuận, tôi đề nghị chúng ta tiếp tục thực hiện theo lịch trình.

Lê Đức Thọ: Vậy là chúng ta đã thống nhất về nội dung Thông cáo Chung và lịch trình, chúng ta nên tuân thủ các thỏa thuận đó, và tôi đồng ý rằng chúng ta có thể trao đổi quan điểm về các vấn đề kỹ thuật còn lại, những vấn đề mà ngài đã đề xuất, và sau đó chúng ta sẽ ký tắt vào văn bản như ngài đã đề xuất.

Tiến sĩ Kissinger: Trước hết, có một vấn đề kỹ thuật liên quan đến công việc của Ủy ban Kinh tế Liên hợp. Theo Thông cáo, Ủy ban sẽ bắt đầu làm việc vào Chủ nhật. Chúng tôi đề nghị Ủy ban bắt đầu làm việc vào Thứ Hai, và chúng tôi sẽ chuẩn bị tiếp tục làm việc vào Thứ Hai.

Lê Đức Thọ: Tôi đồng ý với ông.

Tiến sĩ Kissinger: Chúng ta có nên xem lại các thỏa thuận không? Và cả lệnh ngừng bắn nữa? [Thọ gật đầu đồng ý.] Tôi có nên đọc nó không? Hay ông muốn tôi đọc nó như thế nào?

Lê Đức Thọ: Xin mời.

Tiến sĩ Kissinger: Trước tiên tôi sẽ đọc thỏa thuận của chúng ta về việc hồi hương nhân sự dân sự Việt Nam. Nó gồm hai đoạn. [Ông đọc to từ Bảng B.]

Đoạn một ghi rõ: “Phía Hoa Kỳ tái khẳng định tuyên bố của Tiến sĩ Henry A. Kissinger, phụ tá Tổng thống Hoa Kỳ, ngày 17 tháng 10 năm 1972, rằng Hoa Kỳ sẽ sử dụng ảnh hưởng tối đa của mình để bảo đảm việc trao trả những người Việt Nam bị bắt giữ tại miền Nam Việt Nam. Trên tinh thần hòa giải dân tộc và hòa hợp giữa hai bên miền Nam Việt Nam, Hoa Kỳ sẽ sử dụng ảnh hưởng này để thúc đẩy việc trao trả phần lớn những người bị bắt giữ trong vòng 30 ngày kể từ ngày ký Thông cáo chung ngày 13 tháng 6 năm 1973 và việc trao trả tất cả những người bị bắt giữ trong vòng bốn mươi lăm ngày, theo khoản 9(b) của Thông cáo chung.”

“Đoạn 2: Hoa Kỳ sẽ sử dụng ảnh hưởng tối đa của mình để bảo đảm rằng việc đối xử với những người bị giam giữ nói trên khi họ bị giam giữ phải ngay lập tức tuân thủ Điều 8 của Nghị định thư về việc trao trả nhân viên bị bắt và bị giam giữ của các bên.” [Ông Aldrich trao bản sao của Bảng B.]

Điều đó đã được thỏa thuận. [Trang 344]

Lê Đức Thọ: Đồng ý.

Tiến sĩ Kissinger: Được rồi. Và tôi đã đưa cho ông một số bản sao của văn bản tiếng Anh đã được thống nhất. Tôi có nên đọc lệnh ngừng bắn không?

Lê Đức Thọ: Xin mời.

Tiến sĩ Kissinger: Giờ tôi có thể nhờ Cố vấn Đặc biệt một việc được không? Khi ông ấy họp báo ngày mai và đọc đúng tuyên bố? Ông ấy đã chuẩn bị một tuyên bố hùng hồn như vậy cho trường hợp chia rẽ. [cười] [Thọ chỉ vào tờ giấy của mình.] Tôi biết rồi!

Được rồi, lệnh ngừng bắn. [Ông ấy đọc văn bản lệnh ngừng bắn ở Tab C:]

“Xét rằng, kể từ khi Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh và lập lại hòa bình ở Việt Nam được ký kết, các hoạt động thù địch vũ trang vẫn chưa chấm dứt ở miền Nam Việt Nam, do đó cản trở việc thực hiện các điều khoản khác của Hiệp định, và, “Để Hiệp định được thực hiện đầy đủ và bảo đảm một nền hòa bình lâu dài và ổn định, Cấp chỉ huy [trống trong bản gốc] ban hành lệnh sau đây cho tất cả các lực lượng vũ trang chính quy và không chính quy và cảnh sát vũ trang dưới quyền chỉ huy của mình:

1. Nghiêm túc tuân thủ lệnh ngừng bắn bắt đầu từ 12 giờ 00 giờ Sài Gòn, ngày 15 tháng 6 năm 1973.”

Chúng tôi thừa nhận rằng Chính quyền Cách mạng Nhân dân (PRG) sẽ áp dụng giờ Đông Dương, nhưng điều này là cần thiết để các chỉ huy bên phía chúng tôi hiểu rõ. Trong thỏa thuận, giờ là 04 giờ 00.

“2. Nghiêm túc tuân thủ các điều khoản của Điều 2 và 3 của Hiệp định và các Điều 2, 3 và 4 của Nghị định thư về Ngừng bắn ở Nam Việt Nam; và

“3. Nghiêm túc thực hiện tất cả các điều khoản khác của Hiệp định và các nghị định thư kèm theo.”

Và chúng tôi thừa nhận rằng Chính quyền Cách mạng Nhân dân (PRG) sẽ nói “giờ Đông Dương.” Nhưng sau đó họ sẽ phải nói 11 giờ 00 giờ Đông Dương. Bởi vì chúng tôi không muốn họ chiếm Sa Huỳnh sau khi ngừng bắn. [Cười]

Ông sẽ kiểm soát được Đại tá [Đại tá Hoàng Hoa] chứ, Ông Cố vấn Đặc biệt?

Tôi có nên đọc bản ghi nhớ về Lào không? Tôi có nên làm điều đó không? [Ông ấy đọc Tab D:]

“Đoạn 1. Trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc của Hiệp định Geneva năm 1962 về Lào và Hiệp định về khôi phục hòa bình và thực hiện hòa hợp dân tộc tại Lào ký ngày 21 tháng 2 năm 1973, Hoa Kỳ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tái khẳng định mong muốn mạnh mẽ rằng các cuộc đàm phán hiện tại giữa hai bên Lào sẽ sớm đi đến thành công.

“2. Hoa Kỳ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã được các bên Lào thông báo rằng:

(a) Việc thành lập Chính phủ Lâm thời Liên hiệp Quốc gia sẽ được hoàn thành chậm nhất vào ngày 1 tháng 7 năm 1973.

Hoa Kỳ và VNDCCH sẽ nỗ lực hết sức theo hướng đó.”

Và phần cuối cùng là một đoạn văn mới.

“(b) Trong thời hạn không quá 60 ngày kể từ ngày thành lập Chính phủ Lâm thời Liên hiệp Quốc gia, việc rút toàn bộ quân nhân nước ngoài, quân chính quy và không chính quy, và việc giải tán các tổ chức quân sự và bán quân sự của nước ngoài, bao gồm cả ‘lực lượng đặc biệt’ do nước ngoài tổ chức, huấn luyện và chỉ huy, phải được hoàn tất.

“(c) Sau khi tất cả những người bị bắt, bất kể quốc tịch, và những người bị giam giữ vì hợp tác với phía bên kia trong thời chiến được trả tự do, mỗi bên Lào có nghĩa vụ thu thập và cung cấp thông tin cho bên kia về những người mất tích trong chiến đấu tại Lào.”

Lê Đức Thọ: Tôi đồng ý.

Aldrich: Tôi không có bản sao này. Đó là bản thảo ngày 6 tháng 6.

Kissinger: Được rồi. Tôi sẽ đọc bản thỏa thuận về Campuchia. Và tôi rất vui vì ngài đã đồng ý ngừng bắn trước ngày 15 tháng 6, trùng với lệnh ngừng bắn ở Việt Nam.

[Tiến sĩ Kissinger đọc Tab E:]

“1. Trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc của Hiệp định Geneva năm 1954 về Campuchia, trong đó công nhận các quyền dân tộc căn bản của nhân dân Campuchia, tức là độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Campuchia, Hoa Kỳ và VNDCCH tái khẳng định rằng việc giải quyết vấn đề Campuchia thuộc chủ quyền của nhân dân Campuchia.

“2. Hoa Kỳ và VNDCCH tái khẳng định các nghĩa vụ theo Điều 20 của Hiệp định Paris, yêu cầu rút toàn bộ quân đội, cố vấn quân sự và nhân viên quân sự nước ngoài khỏi Campuchia.”

Lê Đức Thọ: Xin mời đọc lại. [Ông Thompson đọc lại đoạn 2 bằng tiếng Việt.] [Trang 346]

Tiến sĩ Kissinger: Tôi nghĩ đó là đoạn của ông.

Lê Đức Thọ: Xin mời đọc tiếp. Bởi vì đây là bản ghi nhớ, bản thảo mà ông đã đưa cho chúng tôi. Nó tạo ra nhiều khác biệt lớn.

Kissinger: Đoạn 3. Ở đây, chúng tôi đã đưa một số thông tin cho Bộ trưởng Thạch, nhưng theo cách cản trở thường thấy của ông, ông ấy đã từ chối cam kết. Tôi sẽ đọc cho ông nghe những gì chúng tôi đã đưa cho Bộ trưởng Thạch.

“3. Hoa Kỳ và VNDCCH sẽ nỗ lực hết sức để chấm dứt giao tranh ở Campuchia và giải quyết hòa bình vấn đề Campuchia.”

Lê Đức Thọ: Ông đã nói xong chưa? Tôi đồng ý với ông về những hiểu biết chung về Campuchia. Tôi đồng ý với ông về đoạn đầu tiên.

Về đoạn thứ hai, chúng tôi đề nghị những sửa đổi sau. “Hoa Kỳ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tái khẳng định các nghĩa vụ theo Điều 20 của Hiệp định Paris. Quân đội, cố vấn quân sự và nhân viên quân sự nước ngoài sẽ phải rút quân theo yêu cầu của Điều 20 (b) của Hiệp định.” Lý do là VNDCCH tái khẳng định nghĩa vụ của Điều 20 của Hiệp định Paris, toàn bộ Điều 20. Đó là một nghĩa vụ. Và sau đó, “tất cả quân đội, cố vấn quân sự và nhân viên quân sự nước ngoài sẽ phải rút quân theo yêu cầu của Điều 20 (b) của Hiệp định.”

Tiến sĩ Kissinger: Tôi chấp nhận.

Lê Đức Thọ: Rõ ràng hơn rồi.

Tiến sĩ Kissinger: Tôi chấp nhận. Ông đã nói khá cụ thể rồi. Giờ thì, nếu tôi biết Cố vấn Đặc biệt, ông ấy sẽ nghĩ có gì đó không ổn. Tôi đáng lẽ phải vật lộn nửa tiếng đồng hồ mới đúng. Giờ thì ông gặp rắc rối rồi, thưa Bộ trưởng. Tôi đáng lẽ phải vật lộn nửa tiếng đồng hồ.

Lê Đức Thọ: Lần này ông nên thừa nhận là tôi đã nói khá cụ thể rồi.

Kissinger: Tôi sẽ cho người đánh máy.

Lê Đức Thọ: Chúng tôi sẽ cho người đánh máy.

Kissinger: Bằng tiếng Anh à?

Lê Đức Thọ: Vâng.

Kisinger: Được rồi.

Lê Đức Thọ: Về đoạn thứ ba, chúng tôi đề nghị bỏ cụm từ “chấm dứt chiến tranh ở Campuchia” trước cụm từ “giải quyết hòa bình”. Bởi vì điều đó có nghĩa là chiến tranh phải chấm dứt trước khi đạt được một giải pháp hòa bình ở Campuchia. Do đó, chúng tôi đề nghị như sau: “Hoa Kỳ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sẽ nỗ lực hết sức để mang lại một giải pháp chính trị cho Campuchia”. Ông có thể sử dụng từ “chính trị” hoặc “giải quyết hòa bình” ở Campuchia. Về vấn đề Việt Nam và Lào, cần phải có một giải pháp chính trị trước khi chấm dứt chiến tranh. Về vấn đề này, tôi đã bày tỏ quan điểm của mình với ông nhiều lần. Đây là nỗ lực cuối cùng của chúng tôi. [Trang 347]

Vì vậy, chúng tôi sẽ nỗ lực theo hướng đó. Và chúng tôi luôn cho rằng việc giải quyết vấn đề Campuchia thuộc về chủ quyền của người Campuchia. Tôi đã nói chuyện với ông về vấn đề đó rất dài dòng và nhiều lần.

Kissinger: Nhưng chưa bao giờ cụ thể.

Lê Đức Thọ: Đôi khi nói như vậy, hành động sẽ tốt hơn lời nói. Nhưng đôi khi nói cụ thể, hành động sẽ bị cản trở.

Kissinger: Nhưng tốt hơn nên có một điều khoản trong thỏa thuận mà hành động tốt hơn lời nói. Đó sẽ là một thành tựu lịch sử.

Lê Đức Thọ: Điều đó phụ thuộc vào tài liệu chúng ta có.

Kissinger: Vâng, thưa Cố vấn Đặc biệt, những gì chúng tôi đề nghị trong đoạn 3 chính xác là những gì chúng tôi đã đề nghị ở Việt Nam và Lào - đó là phải có một lệnh ngừng bắn trước khi có một giải pháp chính trị. Ở cả hai nơi, giải pháp chính trị đều được để lại sau lệnh ngừng bắn.

Lê Đức Thọ: Bây giờ thì không đúng nữa. Cần phải giải quyết vấn đề trước khi có thể thực hiện lệnh ngừng bắn. Ở Việt Nam, chúng tôi phải đàm phán, đạt được một thỏa thuận, và sau đó lệnh ngừng bắn mới được thực hiện.

Kissinger: Nhưng có lẽ Cố vấn Đặc biệt muốn tiếp tục chiến sự sau khi đã có một giải pháp.

Lê Đức Thọ: Kinh nghiệm ở Việt Nam đã được trình bày cho ông, và đó là lý do tại sao cả hai chúng ta phải xem xét lại việc thực hiện Hiệp định.

Kissinger: Vâng, có vẻ như những gì chúng ta đã nói phù hợp với những gì chúng ta đã có ở Lào và Việt Nam.

Lê Đức Thọ: Ở đây, nó trái ngược với các thỏa thuận ở Việt Nam và Lào. Việc giải quyết phải được đàm phán giữa các bên như ở Lào và Việt Nam, và sau đó sẽ có một lệnh ngừng bắn. Tôi đã nói chuyện với ông về vấn đề này rất lâu rồi, nên ông hiểu cảm giác của tôi. Giờ đây, quan điểm của tôi đã cạn kiệt.

Kissinger: Đó là một sự khiêm tốn không đáng có của Cố vấn Đặc biệt. Nhất là về Campuchia. Bởi vì Cố vấn Đặc biệt luôn lường trước mọi việc và luôn chuẩn bị cho mọi tình huống bất ngờ. [Cười]

Lê Đức Thọ: Vậy nên tôi đã lường trước tình huống bất ngờ này và đã soạn thảo văn kiện theo cách này.

Kissinger: Thưa Cố vấn Đặc biệt, tôi có hiểu đúng ý ông rằng một giải pháp hòa bình phải được đàm phán giữa các bên như ở Lào và Việt Nam không?

Lê Đức Thọ: Điều tôi muốn nói ở đây là ông và chúng tôi sẽ nỗ lực hết sức để mang lại một giải pháp hòa bình cho Campuchia, nhưng [Trang 348] việc ai sẽ nói chuyện với bên nào - điều này tùy thuộc vào người Campuchia, cũng như ở Lào.

Kissinger: Nhưng chúng tôi đồng ý rằng cần phải có người nói chuyện với người nào đó ở Campuchia. [Họ bàn bạc.] Ông Thạch, với tất cả sự tôn trọng, ông sẽ bị loại khỏi cuộc thảo luận này. Cuối cùng chúng tôi đã kiểm soát được ông Viên khi ông đến. Vậy ông có muốn trả lời không?

Lê Đức Thọ: Tôi đã trình bày tất cả quan điểm của mình.

Kissinger: Được rồi, vậy tôi xin nói. Điều sẽ giải quyết vấn đề ở Campuchia không phải là những gì chúng ta nói trong thỏa thuận này. Và tôi rất chú ý đến những gì Cố vấn Đặc biệt đã nói, rằng nếu chúng ta nói quá nhiều, nó có thể khiến việc giải quyết trở nên khó khăn hơn. Nhưng đó là thực tế. Vì vậy, tôi chấp nhận sự thay đổi này. Tôi chấp nhận cách diễn đạt, sử dụng từ "hòa bình" thay vì "chính trị". Nhưng tôi muốn lưu ý Cố vấn Đặc biệt về một điều - đó là việc nhanh chóng thực hiện đoạn 2 và 3 của thỏa thuận này là cực kỳ quan trọng đối với việc bình thường hóa quan hệ của chúng ta và việc thực hiện các điều khoản khác của Thỏa thuận.

Bộ trưởng Thạch có thể đánh máy lại văn bản này không? Hoặc chúng tôi có thể. Dù bằng cách nào đi nữa. Vì vậy, chúng tôi sẽ trao đổi những văn bản này.

Vậy là chúng tôi đã hoàn tất các thỏa thuận.

Lê Đức Thọ: Tôi đã cân nhắc quan điểm của ông về giải pháp “chính trị”. Tôi thích một giải pháp “chính trị”.

Kissinger: “Giải quyết hòa bình các vấn đề chính trị và quân sự ở Campuchia thì sao?”

Lê Đức Thọ: Chúng tôi còn yêu cầu một thỏa thuận khác, đó là bảo đảm hoạt động của Ủy ban Quân sự Liên hợp Hai bên tại Sài Gòn và các nơi khác. Quyền miễn trừ và đặc quyền đã được đề cập trong Thông cáo Chung, nhưng ở đây chúng tôi muốn có thêm một điều khoản nữa. Bởi vì Thông cáo chung là chưa đủ.

Kissinger: Hãy cho tôi biết ý kiến của ông.

Lê Đức Thọ: Đây là bản sửa đổi thỏa thuận mà Sullivan đã đưa cho chúng ta. [Bảng F]. [Thọ đọc Bảng G]: “Để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động của Ủy ban Quân sự Liên hợp Hai bên, Hoa Kỳ sẽ bảo đảm rằng Chính phủ Việt Nam Cộng hòa sẽ cung cấp đủ chỗ ở và các phương tiện hoạt động thuận lợi cho Chính phủ Cách mạng Lâm thời Việt Nam Cộng hòa tại Sài Gòn và tại các địa điểm khác của Ủy ban Quân sự Liên hợp khu vực và các nhóm địa phương, và rằng phái đoàn Chính phủ Cách mạng Lâm thời Việt Nam Cộng hòa sẽ có thể hoạt động từ những chỗ ở này với các đặc quyền và quyền miễn trừ được quy định tại khoản 12(b) của Thông cáo Chung.” [Trang 349]

Kissinger: Ông nói “bảo đảm” hay “nỗ lực bảo đảm”?

Lê Đức Thọ: Ông có thể dùng bất kỳ từ nào ông thích. “Cố gắng hết sức.”

Kissinger: Thưa Cố vấn Đặc biệt, ông cứ khăng khăng đòi chúng ta rời khỏi Việt Nam đến nỗi ảnh hưởng của chúng ta ở các tỉnh không còn như trước nữa. Và dĩ nhiên, nếu ông muốn, chúng ta có thể quay lại và sau đó có thể bảo đảm với ông. Tôi nghĩ chúng ta có thể làm được điều đó vào lúc này với 100.000 quân? Lần này chúng ta không cần 500.000 quân. Đó là dấu hiệu thiện chí của chúng ta.

Lê Đức Thọ: Vâng, ông đã phải rút toàn bộ quân theo Hiệp định.

Kissinger: Ngoại trừ việc bảo vệ Chính quyền Cách mạng Cam.

Lê Đức Thọ: Nhưng ông vẫn có ảnh hưởng đối với Sài Gòn. Và ông có trách nhiệm thực hiện Hiệp định.

Kissinger: Chúng ta đã dùng hết chút ảnh hưởng cuối cùng còn lại lúc 2:30 sáng nay. Từ giờ trở đi, Đại sứ Sullivan và tôi đến Hà Nội sẽ an toàn hơn là đến Sài Gòn.

Thưa Cố vấn, tôi xin đề nghị như sau. Chúng ta không thể nói " bảo đảm" vì chúng ta không có khả năng đó. Chúng ta sẽ nói “cố gắng bảo đảm”.

Lê Đức Thọ: Tôi đồng ý.

Kissinger: Thay vì “phương tiện hoạt động thuận lợi”, chúng tôi sẽ nói “phương tiện hoạt động” hoặc “phương tiện hoạt động phù hợp”. Chúng tôi sẽ nói “phù hợp”. Nếu không, chúng tôi chấp nhận đề nghị của ông.

Lê Đức Thọ: Tôi đồng ý với ông.

Kissinger: Được rồi. Và phần còn lại thì chúng tôi đồng ý.

Lê Đức Thọ: Chúng ta đã hoàn tất việc hiểu biết. Bây giờ có một thông báo sẽ được Đại sứ Sullivan và Bộ trưởng Thạch đưa ra sau cuộc họp này. [Tab H]

Kissinger: [đọc] Được rồi. Tôi đồng ý với văn bản này. Nhưng do áp lực thời gian, tôi cũng tự hỏi liệu thủ tục hiệu quả nhất có phải là tôi và Cố vấn Đặc biệt bước ra ngoài và nói rằng chúng tôi đã ký tắt một văn bản và một thông cáo báo chí chính thức sẽ được phát hành lúc 2:30 chiều hay không. Chúng tôi dự kiến một thông cáo báo chí chính thức sẽ được phát hành lúc 2:30 chiều hoặc 3:00 chiều tại văn phòng của chúng tôi.

Lê Đức Thọ: Tôi đồng ý. Chúng tôi sẽ ra ngoài và thông báo cho báo chí.

Kissinger: Và điều chúng tôi sẽ nói là Cố vấn Đặc biệt và tôi vừa ký tắt một thông cáo, thông cáo này sẽ được bốn bên ký lúc 4:00 chiều tại Đại lộ Kleber và hai bên ký lúc 7:00 tối tại Đại lộ Kleber.

Lê Đức Thọ: Tôi đồng ý. [Trang 350]

Tiến sĩ Kissinger: Và một thông cáo báo chí chính thức sẽ được hai phái đoàn phát hành lúc 2:30 chiều nay.

Lê Đức Thọ: Tôi sẽ để ông phát biểu với báo chí.

Kissinger: Nhưng ông sẽ ở đó với tôi.

Lê Đức Thọ: Vâng. Bây giờ tôi để ông phát biểu với báo chí hôm nay.

Kissinger: Và ông sẽ trả lời vào ngày mai.

Và tôi có thể nói rằng sẽ có chữ ký của một bên lúc 8 giờ không? [Cười]

Lê Đức Thọ: Và văn bản của Thông cáo Chung sẽ được công bố vào lúc nào?

Kissinger: Tôi đề nghị lúc 16 giờ, tại lễ ký kết. Giả sử là 17 giờ. Như vậy sẽ không có quá nhiều sự náo động trong giới báo chí. Ông không nghĩ tốt nhất là... [Thảo luận giữa những người Bắc Việt] Chúng ta có thể thay đổi nó ở Washington không?

Đại sứ Sullivan: Họ cũng gặp vấn đề tương tự ở Hà Nội.

Kissinger: Thôi được, cứ cho là 1600. Chúng tôi sẽ phát ngay sau khi lễ ký kết kết thúc. Như vậy báo chí sẽ không phải chạy đôn chạy đáo. Chỉ mất 15 phút để ký. Chúng tôi sẽ nói là 1600 nhưng sẽ không phát cho đến sau lễ ký kết. Bởi vì nếu xuất bản ở Hà Nội thì sẽ mất nửa tiếng mới đến được đây. Và cả ở Washington nữa.

Lê Đức Thọ: Vậy thì, 1600.

Kissinger: Chúng tôi sẽ nói là 1600 và phát sau đó. Chỉ mất 15 phút để ký. Trừ khi tôi từ chối ký vào phút cuối. [Cười] Đó là một tình huống mới. Chúng tôi không hề áp dụng tình huống đó với anh. Anh chưa lường trước được tình huống đó.

Lê Đức Thọ: Tôi đã lường trước được tình huống đó rồi.

Kissinger: Được rồi. Tôi dự định sẽ họp báo lúc 5:30. Vì tôi sẽ rời đi ngay sau lễ ký kết tiếp theo. Và tôi sẽ cố gắng hết sức để đạt được điều đó với tinh thần xây dựng cao nhất. Bởi vì tôi tin rằng thành tựu quan trọng nhất của thông cáo này không chỉ là việc thực hiện Hiệp định mà còn mở đường cho việc bình thường hóa quan hệ nhanh chóng giữa Hoa Kỳ và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Lê Đức Thọ: Vậy chúng ta đặt thời gian ký tên trong thông báo là bao lâu? [Trang 351]

Kissinger: 1300? Bất cứ khi nào ông sẵn sàng. Tôi sẵn sàng ký tên ngay bây giờ. Chúng tôi quên mang theo tài liệu nhưng tôi đã sẵn sàng ký tên! Ông đã lường trước được tình huống bất ngờ đó chưa?

Lê Đức Thọ: Chưa, nhưng chúng tôi đã lường trước mọi tình huống bất ngờ thực tế.

Kissinger: Chúng ta ký tên ngay bây giờ nhé?

Lê Đức Thọ: Ông còn câu hỏi nào khác muốn nêu không?

Kissinger: Vâng, thưa Cố vấn Đặc biệt. Chúng ta đã thảo luận về vấn đề bình thường hóa. Chúng ta đã đồng ý sẽ nỗ lực hết sức để thực hiện nghiêm túc Hiệp định và các thỏa thuận đã đạt được, nhằm đạt được mục tiêu bình thường hóa. Sau đó, chúng ta sẽ liên lạc với nhau khi một trong hai bên thấy phù hợp, để thành lập các phái đoàn thường trực tại thủ đô của bên kia.

Lê Đức Thọ: Tôi đồng ý.

Tiến sĩ Kissinger: Và khi việc đó hoàn tất, Cố vấn Đặc biệt sẽ đến thăm Hoa Kỳ để thúc đẩy hơn nữa quá trình bình thường hóa. Vì những lý do chúng ta đã thảo luận hôm qua, chúng ta tin rằng đây là một mục tiêu quan trọng.

Lê Đức Thọ: Ông nói đúng, những gì ông vừa nói. Chúng ta đã thảo luận về vấn đề bình thường hóa quan hệ. Và tôi nghĩ rằng trên cơ sở thực hiện nghiêm túc Thỏa thuận, chúng ta sẽ tiến tới bình thường hóa quan hệ một cách thuận lợi. Bất kể chúng ta có vấn đề gì, chúng ta sẽ trao đổi thông điệp, và khi các phái đoàn thường trực chưa được thành lập, ông và tôi sẽ liên lạc qua các kênh thông thường.

Kissinger: Và sau khi các phái đoàn thường trực được thành lập, chúng ta vẫn sẽ giữ liên lạc. Nếu không, tôi sẽ bỏ lỡ cuộc gặp với Cố vấn Đặc biệt.

Lê Đức Thọ: Và tại buổi họp báo, tôi nghĩ rằng ông và tôi nên thảo luận về thông cáo chung và không nên đi sâu hơn vào vấn đề này.

Kissinger: Tôi đồng ý.

Lê Đức Thọ: Chúng ta không nên nói về sự hiểu biết chung về Lào và Campuchia. Về việc bình thường hóa quan hệ, chúng ta chỉ nên nói một câu về nó, chứ không nên nói về những diễn biến trong tương lai.

Kissinger: Tôi đồng ý. Và chúng ta sẽ không đề cập đến kế hoạch cho các phái đoàn.

Lê Đức Thọ: Đây là những diễn biến trong tương lai. Chúng ta không nên nói về nó bây giờ.

Vậy nên lần này, ngài và tôi đã đạt được thỏa thuận và chúng ta đã đạt được một thông cáo chung. Và đây là nỗ lực to lớn của chúng ta. Với mong muốn thấy Thỏa thuận được thực hiện nghiêm túc và hướng tới bình thường hóa quan hệ. Nhưng vấn đề chính là việc thực hiện Thỏa thuận. Qua kinh nghiệm chúng ta có được trong bốn tháng qua, chúng ta đã đạt được một Thỏa thuận, nhưng rất thường xuyên việc thực hiện không phù hợp với các điều khoản của Thỏa thuận. Kể từ bây giờ [Trang 352] chúng ta đã có một Thông cáo chung, tôi nghĩ tất cả chúng ta phải tuân thủ nghiêm ngặt Thỏa thuận và Thông cáo chung.

Do đó, sau khi chúng ta ký kết thỏa thuận, tôi vẫn dự kiến khả năng thực hiện nghiêm ngặt Thỏa thuận, nhưng tôi cũng dự kiến khả năng chúng ta sẽ phải gặp lại nhau để xem xét việc thực hiện Thỏa thuận. Tôi mong muốn khả năng thứ hai sẽ không xảy ra. Bởi vì nếu một bên thực hiện nghiêm ngặt Thỏa thuận, thì bên kia cũng nên làm như vậy. Sẽ không ổn nếu một bên thực hiện mà bên kia thì không. Do đó, tất cả chúng ta phải thực hiện nghiêm ngặt Thỏa thuận. Và tôi mong muốn, tôi hy vọng, rằng tình hình sẽ không diễn biến theo chiều hướng xấu, và nếu chúng ta gặp nhau lần sau, chúng ta sẽ không phải xem xét việc thực hiện Thỏa thuận. Và lần gặp tới, chúng ta sẽ thúc đẩy việc bình thường hóa quan hệ.

Tôi kết thúc.

Kissinger: Thưa Cố vấn Đặc biệt, tôi chia sẻ những tình cảm mà ngài đã bày tỏ. Chúng ta đã có một cuộc đàm phán khó khăn và đã kết thúc thành công. Nhưng điều quan trọng bây giờ là chúng ta không chỉ ký kết văn kiện mà còn phải thực hiện nghiêm túc Thỏa thuận. Chúng tôi sẽ nỗ lực hết sức theo hướng đó. Và chúng tôi hy vọng ngài cũng sẽ làm như vậy. Tất cả chúng ta đều có trách nhiệm không chỉ thực hiện Thỏa thuận mà còn tránh gây ra ấn tượng có thể bị hiểu lầm. Tôi đặc biệt đề cập đến việc di chuyển của động vật hoang dã về phía nam. Cụ thể là voi. Đây là vấn đề chúng tôi rất coi trọng. Tôi chú ý đến những gì Cố vấn Đặc biệt đã nói, rằng trong điều kiện hòa bình, một số nhu cầu thiết yếu sẽ biến mất.

Tôi chia sẻ cảm nhận của Cố vấn Đặc biệt rằng giờ đây chúng ta nên mạnh mẽ hướng tới bình thường hóa quan hệ. Chúng ta sẽ duy trì liên lạc chặt chẽ. Tôi hy vọng khi chúng ta gặp nhau lần sau, chúng ta sẽ chỉ thảo luận những vấn đề tích cực. Và cuộc gặp tiếp theo của chúng ta sẽ đánh dấu một bước đột phá trong việc bình thường hóa quan hệ giữa Cộng hòa Dân chủ và Hoa Kỳ. Chúng ta sẽ nỗ lực hết sức để hướng tới điều đó.

Tôi xin nói rằng sẽ luôn vui vẻ khi được làm việc với Cố vấn đặc biệt.

Lê Đức Thọ: Cả hai chúng ta nên thực hiện Điều 7 của Hiệp định. Như tôi đã nói với ông hôm nọ, chúng ta nên làm sao để chiến tranh ở miền Nam Việt Nam chấm dứt, và sau đó chúng ta sẽ không phải nói về Điều 7. Điều này rất quan trọng. Nhưng nếu chiến tranh tiếp diễn, chúng ta không thể nói gì khác. Điều đó rất quan trọng.

Kissinger: Tôi nghĩ chúng ta đã hiểu nhau. Bây giờ chúng ta ký tên được chứ?

Lê Đức Thọ: Tôi đề nghị nghỉ giải lao vài phút để chuẩn bị cho việc ký tên.

[Cuộc họp tạm nghỉ lúc 1:15. Các nhiếp ảnh gia chính thức của cả hai bên được phép vào, và việc ký tên diễn ra từ 1:20 đến 1:30 chiều.

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/d83

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_343

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_344

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_345

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_346

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_347

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_348

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_349

https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v10/pg_350